Ф – Фикрингизни баён этинг С

Tezkor fikrlash ko‘nikmalari rivojlanadi. Yakka xolda guruh bo‘lib ishlashni o‘rganadi. O‘z tafakkuriga ko‘ra fikr bayon eta olish, bayon etgan fikriga sabab ko‘rsata olish, ko‘rsatgan sabablariga isbotlovchi misol keltira olish va fikrini umumlashtirish kabi qobiliyatlarini shakllantiradi. Nutqi rivojlanadi, eslab qolish qobiliyati kuchayadi. O‘zini fikrini isbotlay olish, fikrini himoya qila olishni o‘rganadi. Qisqa vaqt ichida ko‘p ma’lumotga ega bo‘ladi.

Mavzu: davlat va huquq nazariyasining kelib chiqishi

1. Davlatning kelib chiqishiga doir nazariyalar.

2. Davlatning belgilari, shakllari va uning funksiyalari.

3. Huquq va uning tushunchasi.

Davlat va huquqning kelib chiqishi to‘g‘risidagi masala ko‘p asrlar davomida ko‘plab mutafakkir faylasuflar, huquqshunoslar, iqtisodchilar va tarixchilarni o‘ylantirib kelgan. Davlat va huquqning kelib chiqishida o‘ndan ortiq nazariyalar bor. Shularning ayrimlarini ko‘rib chiqamiz.

Bu nazariya qadimda paydo bo‘lgan va o‘rta asrlarda keng tarqalib hozirgi kunda ham teologik nazariya islom davlatlarida qo‘llaniladi.

Abu nasr farobiy davlatning paydo bo‘lishini odamlarning birlashib yashashga bo‘lgan intilishi deb aytadi. Ular birlashgach, tashkilotga zarurat seziladi. Bu esa davlatdir.

Davlat keng ma'noli tushuncha bo‘lib, uning mohiyatini tushunishda 3 asosiy nazariy yondoshuv mavjud:

1) ijtimoiy – bunda umumiy muammolar va ishlarni xal etish vositasi, u hukmdorlar va xalqning o‘zaro munosabatini tartibga soladi;

2) sinfiy – bunda davlat sinflarning paydo bo‘lishi bilan yuzaga kelgan va sinfiy kurash bir sinfning boshqasini bostirish quroli;

O‘ziga xos ommaviy hokimiyat – davlat hokimiyatining mavjudligi, ya'ni hokimiyat va boshqaruv apparatining, majburlash apparatining borligi;

Aholining hududlar bo‘yicha uyushganligi (fuqarolarning davlat chegaralari doirasida, muayyan ma'muriy-hududiy birliklarda yashashi);

Suverenitet (mustaqil bo‘lishi);

Huquqning mavjudligi;

Soliqlarning mavjudligi;

1. 
   Boshqarish shakli:
   
   • 
     Respublika – parlamentar va prezidentlik bo‘lishi mumkin (aralash bo‘lishi ham mumkin. Masalana, fransiyada prezident saylanadi, u katta vakolatlarga ega, lekin u hukumatni boshqarmaydi);
     
   • 
     Monarxiya (yakka hokimlik) – cheklangan, ya'ni konstitutsiyaviy (dualistik va parlament (angliya, belgiya, norvegiya, shvetsiya) monarxiya va cheklanmagan (mutloq) monarxiya bo‘lishi mumkin.
     
     2. 
        Tuzilish shakli:
        

• 
  Murakkab – federativ (federatsiyalarning ikki turi ittifoq va avtonomiya mavjud) va konfederativ (konfederativ davlatlarning muayyan ittifoqi bo‘lib, iqtisodiy, siyosiy, harbiy maqsadlar uchun shartnoma va bitim asosida tuziladi) bo‘lishi mumkin.
  
  3. 
     Siyosiy idora usuli:
     
     • 
       Demoqratik;
       
     • 
       G‘ayridemokratik bo‘lishi mumkin.
       

Davlat funksiyalari:

• 
  Faoliyat sohalari bo‘yicha (tashqi va ichki);
  
• 
  Amal qilish davomiyligi bo‘yicha (doimiy va muvaqqat);
  
• 
  Ijtimoiy ahamiyatiga ko‘ra (umumiy va alohida);
  
• 
  Amalga oshirishning huquqiy shakllari bo‘yicha (huquq ijodkorligi, boshqaruv, sudlov) bo‘ladi.
  
• 
  Ichki-regulyativ (tartibga solish, boshqarish) va qo‘riqlash(tabiat, mulk)
  
• 
  Tashqi-xalqaro hamkorlik va mudofaa, xafvsizlik
  

1. Totalitar davlat – bunda “davlat – hamma narsa, inson esa, hyech narsa” degan g‘oya hukmronlik qiladi. Barcha hokimiyat hukmron elita qo‘lida bo‘lib, boshqalar davlatni boshqarishdan chetlatiladi.

2. Avtoritar davlat – bunda haqiqiy davlat elita qo‘lida bo‘ladi, shaxsning manfaatlari davlat manfaatlariga qurbon qilinadi. Siyosiy sohada ijozat etilganidan tashqari, barcha narsa taqiqlanadi.

3. Liberal davlat – bunda jamiyat hayotining barcha sohalarida fuqarolarning huquq va erkinliklari rasman tengligi amal qiladi, fuqarolarning davlat ishlarida rasman qatnashuvlariga yo‘l qo‘yiladi.

4. Demokratik davlat – bunda fuqarolarning davlat va jamoat ishlarini boshqarishda qatnashishi huquqlarini ta'minlaydi, shunday ishtirokka yordam beradi. Shaxs huquq va erkinliklarining doirasi keng bo‘lib, ularni amalga oshirish ham ta'minlanadi. Ijtiomiy hayotning barcha sohalarida qonunda bevosita taqiqilanmagan harakatlarni amalga oshirishga yo‘l qo‘yiladi.

Huquqiy davlat – jamiyatning irodasini ifoda etuvchi va uni aks ettiruvchi, qonunning ustuvorligiga asoslangan umumiy tashkilotdir.

Insonparvar huquqiy davlatning belgilari:

1. 
   Konstitutsiya va qonunning ustuvorligi;
   
2. 
   Davlat hokimiyati tizimining taqsimlanish prinsipi;
   
3. 
   Insonning huquq va erkinliklariga rioya etish va ularni himoyalanishi;
   
4. 
   Oliy qadriyat sifatida inson huquq va erkinliklarini joriy etish shart-sharoitlarning yaratilishi;
   
5. 
   Demokratlilik;
   
6. 
   Siyosiy va huquqiy madaniyat darajasini yuksalishi;
   
7. 
   Adolatli fuqarolik jamiyatining yaratilishi;
   
8. 
   Sud-huquqiy islohotlarining o‘tkazilishi;
   
9. 
   Sudning mustaqilligi;
   
10. 
    hokimiyat vakolatlarini taqsimlash va huquqiy davlat tizimini yaratish maqsadida qonunlarni chiqarish va takomillashtirish.
    

Huquqiy davlat nazariyasi bilan uni amalga oshirish o‘rtasida katta farq bor. Hozirgi paytda huquqiy davlat nazariyasi dunyodagi ko‘pgina davlatlarning konstitutsiyalarida o‘z aksini topgan. Masalan, 1978 yilda qabul qilingan ispaniya konstitutsiyasining 1-moddasi 1-bandida bu mustahkamlab qo‘yilgan. Huquqiy davdat to‘g‘risidagi g‘oyalar avstriya, gretsiya, italiya, fransiya, shvetsiya, shveytsariya va boshqa bir qator yuqori darajada rivojlangan davlatlarning konstitutsiyalarida belgilab qo‘yilgan.

1993 yilgi rossiya konstitutsiyasida huquqiy davlat to‘g‘risidagi g‘oya to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘z aksini topgan. Uning birinchi moddasida «rossiya federatsiyasi – rossiya respublika boshqaruv shaklidagi demokratik, federativ, huquqiy davlatdir», – deb yozib ko‘yilgan.

1992 yilda qabul qilingan o‘zr ning konstitutsiyasini muqaddimasida ham huquqiy demokratik davlat to‘g‘risidagi g‘oya o‘z ifodasini topgan.

3. Huquq va uning tushunchasi.

Birinchidan, muayyan jismoniy yoki yuridik shaxsning huquqi.

Ikkinchidan, huquq hamma uchun majburiy bo‘lgan, davlat tomonidan o‘rnatiladigan va bajarilishi ta'minlanadigan, muhofaza qilinadigan qoidalar, me'yorlar majmuidir.

Uchinchidan, huquq ijtimoiy fan sohalaridan birining nomi bo‘lib, davlat va huquq haqidagi ilmlarni o‘zida mujassamlashtiradi.

Huquq belgilari:

1. Barcha uchun majburiyligi.

2. Davlat tomonidan ta'minlanganligi (rasmiy belgilangan)

3. Huquq normalarida aks etishi.

Huquq haqida yuridik adabiyotlarda turlicha ta'rif berilgan:

«huquq – bu davlat tomonidan o‘rnatiladigan yoki ma'qullanadigan va ko‘riklanadigan, hamma uchun majburiy bo‘lgan yashash qoidalaridir. Huquq ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi regulyatordir»¹.

«huquq – davlat tomonidan belgilangan yoki ruxsat etilgan va uning kuchi bilan himoya qilinadigan umummajburiy xulq-atvor qoidalari tizimi»²dir.

O‘zbekiston respublikasi prezidenti islom karimov huquqqa shunday ta'rif bergan: «huquq ijtimoiy hamjixatlik va kelishuvga asoslangan ijtimoiy tartib-intizomga erishish, erkinlik, adolatparvarlik va tenglikni vujudga keltirish vositasi»³dir.

Huquq – ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy munosabatlarda o‘zaro munosabatlarni muvofiqlashtiruvchi norma. Huquq ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi mexanizm sifatida insoniyat jamiyati taraqqiyoti qonunlariga muvofiq rivojlanib, takomillashib boradi.

Huquq jamiyat a'zolari xatti-harakatlarini me'yoriga soluvchi vositalar sifatida davlat hokimiyat va boshqaruv organlari tomonidan chiqariladigan omillar va boshqa huquqiy hujjatlarda ifodalanadi.

Mustaqil tayorlash uchun savollar:

1. 
   «davlat va huquq asoslari» fani xakida tushuncha?
   
2. 
   Davlatning kelib chiqishiga doir qanday nazariyalar mavjud?
   
3. 
   Davlatning jamoat birlashmalaridan farqi qanday?
   
4. 
   Davlatning tushunchasi, belgilari, shakllari, vazifalari nimalardan iborat?
   
5. 
   Hozirgi davrda jahon davlatlarining tiplari kanday?
   
6. 
   O‘zbekiston respublikasining davlat shakllarini aytib bering.
   
7. 
   Huquq, uning belgilari va vazifalari qaysilar?
   
8. 
   Huquq normasi va huquqiy munosabatlar nima?
   
9. 
   Huquqbuzarlik va yuridik javobgarlik haqida tushuncha bering?
   

1. 
   O‘zbekiston respublikasi konstitutsiyasi. –t.: «o‘zbekiston», 2016.
   
2. 
   Karimov i. “mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir”, o‘zbekiston respublikasi oliy majlisi qonunchilik palatasi va senatining qo‘shma majlisidagi ma'ruzasi, “xalq so‘zi”, 28 yanvar 2010 yil.
   
3. 
   Saidov a., tojixonov u., odilqoriev x. “davlat va huquq asoslari”. Darslik. – t.: sharq, 2002. 168-b; 203-b.
   
4. 
   Saidov a., tojixonov u. “davlat va huquq nazariyasi”. – t.: adolat,2001. 97-100-b; 154-b; 255-b.
   

Reja

2. Boshqaruv organlari tushunchasi, turlari, tizimi, shakllari va usullari.

3. Fuqarolarning ma'muriy-huquqiy holati va ma'muriy javobgarlik.
Ma'muriy huquq, uning normalari va manbalari. Ma'muriy huquq davlat boshqaruvini amalga oshirish jarayonida kelib chiqadigan turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Ma'muriy huquqning predmeti, uning normalari bilan tartibga solinadigan ana shu ijtimoiy munosbatalardir. Bu munosabatlar ma'muriy-huquqiy munosabatlar hisoblanadi. Demak, ma'muriy huquq ma'muriy-huquqiy munosabatlarni tartibga soladi. Bu tartibga solish ma'muriy huquqning normalari orqali amalga oshiriladi.

Ma'muriy huquq normalari avvalo davlat boshqaruvining prinsiplarini belgilab beradi. Shuningdek, bu normalar davlat boshqaruv organlarini tashkil etish, tugatish masalalarini, vakolatlari doirasini belgilab beradi. Ma'muriy huquq normalari jamoat tashkilotlari va fuqarolarning boshqaruv sohasidagi huquq hamda burchlarini, davlat apparatiga xizmatga kirish qoidalarini, ma'muriy huquqbuzarlik sodir etganlik uchun ma'muriy javobgarlik masalalarini, yo‘l harakati, savdo, ov qilish, oliy o‘quv yurtlariga kirish va u yerda ta'lim olish qoidalarini belgilab beradi. Ma'muriy huquq normalari ma'muriy huquqbuzarlik xatti-harakatlar doirasini belgilab beradi va unday harakatlarni sodir etganlik uchun ma'muriy javobgarlik choralarini belgilaydi.

Quyidagilar ma'muriy huquqning manbalaridir: o‘zbekiston respublikasi konstitutsiyasi, oliy majlis qarorlari; prezident farmonlari; mahalliy hokimiyat organlarining normativ aktlari, hukumat qarorlari, vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralarining qarorlari.

2. Boshqaruv organlari tushunchasi, turlari, tizimi, shakllari va usullari. Davlat boshqaruv organlari ma'muriy huquqning asosiy sub'ektidir. Ularning huquqiy holati quyidagi asosiy xususiyatlar bilan xarakterlanadi:

1. Davlat boshqaruvi qonun asosida amalga oshiriladi va uning faoliyati qonunlarni bajarishga qaratilgan bo‘ladi.

2. Bevosita yoki o‘z yuqori organlari orqali davlat hokimiyati organlari nazorati ostida ishlaydilar va ularga hisob berib turadilar.

3. O‘zbekiston respublikasi faoliyatlarini ammalga oshirish jarayonida ma'lum hukmronlik vakolatiga ega bo‘ladilar va bu vakolatni belgilangan doirada mustaqil amalga oshiradilar.

Ba'zi boshqaruv organlari bir vaqtning o‘zida ham o‘zidan yuqori boshqaruv organiga, ham davlat hokimiyati organiga bo‘ysinadi.

O‘zbekiston va qoraqalpog‘iston respublikalarining vazirlar mahkamalari davlat boshqaruvining oliy organlari hisoblanadi.

Davlat boshqaruvining markaziy organlari guruhini vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralari tashkil etadi.

Vazirliklar davlat boshqaruvining markaziy tarmoq organlari hisoblanadi va o‘zlariga topshirilgan tarmoqka o‘zbekiston respublikasi yoki qorakolpagiston respublikasi territoriyasida rahbarlik qiladi va shu tarmoq ahvoli va rivojlanishi, davlat topshiriqlarining bajarilishi uchun javobgardir.

Davlat qo‘mitalari boshqaruvning markaziy tarmoqlararo organlari hisoblanadi va o‘zlariga topshirilgan boshqaruv sohasiga respublika hududida rahbarlik qiladi va bu soha ahvoli va rivojlanishi uchun javobgardir.

O‘zbekiston va qoraqalpog‘iston respublikalari konstitutsiyalariga ko‘ra, ularning vazirlar mahkamalari zarur bo‘lib qolgan taqdirda xo‘jalik ijtimoiy-madaniy hayot, mudofaa ishlari yuzasidan vazirlar maxkamasi huzurida qo‘mitalar, bosh boshqarmalar va boshqa idoralarni tuzadi.

Davlat boshqaruvining mahalliy organlari guruhi, xalq deputatlari o‘lka, viloyat, tuman, shahar hokimiyatlari, korxona, muassasa va tashkilotlarning ma'muriyati tashkil etadi.

Davlat boshqaruvining shakllari – bu davlat boshqaruv organlari harakatining ko‘rinishi, ifodasidir. Ma'lumki, davlat boshqaruvi davlat nomidan amalga oshiriladigan faoliyat, boshqacha qilib aytganda, rasmiy faoliyat hisoblanadi. U yuridik ahamiyatga ega va shuning uchun ma'lum shaklda, ko‘rinishda bo‘lishi talab etiladi.

Davlat boshqaruvi faoliyatining huquqiy shakllari quyidagilardan iborat: normativ aktlar qabul qilish, individual aktlar chiqarish, shartnomalar tuzish, qonunchilikda nazarda tutilgan majburiy hisobotlar taqdim qilish, boshqa yuridik harakatlar sodir etish.

Albatta, bu huquqiy faoliyat shakllari boshqaruv organining vakolatlari doirasida amalga oshirilishi lozim.

Boshqaruvning umumiy usullari quyidagilardan iborat: ishontiruv va majburlov, majburiy va iqtisodiy usullar.

Davlat boshqaruvida eng ko‘p qo‘llaniladigan usul ishontiruvdir. Ishontiruv usuli ma'naviy va moddiy rag‘batlantirish sistemasini qo‘llashda, davlat boshqaruv organlari faoliyatida oshkoralikni kuchaytirishda, tushuntirish ishlari olib borishda, huquqiy tarbiyani amalga oshirishda ifodalanadi.

Ishontiruv usulining keng qo‘llanilishi natijasida kishilar qonunlar va boshqa huquqiy aktlarni ongli va ixtiyoriy ravishda bajaradilar. Lekin, bu bilan bir qatorda zarur majburlov usullari ham qo‘llaniladi. Majburlov usullari ikkiga – intizomiy majburlov va ma'muriy majburlovga bo‘linadi.

Ma'lumki, davlat boshqaruvini amalga oshirishda yuqori boshqaruv organlari o‘z farmoyishlari, buyruqlari bilan quyi boshqaruv orgalarini belgilangan vazifalarni bajarishga majbur etadi. Ta'sir etishning bunday usuli ma'muriy usul deb ataladi. Boshqacha qilib aytganda, ma'muriy usul bu boshqaruvni amalga oshirish jarayonida xodimlar o‘rtasidagi tashkiliy munosabatlarga bevosita buyruq berish yo‘li bilan ta'sir o‘tkazishning turli yo‘l va usullaridir.

Boshqaruvda ma'muriy usullarni haddan ziyod oshirib yuborish iqtisodiy usullarga ziyon keltiradi va boshqaruv samaradorligini pasaytirib yuboradi.

Iqtisodiy usullar orasida rejalashtirish va xo‘jalik hisobi katta ahamiyatga egadir. Boshqaruvning iqtisodiy usullariga baho, kredit, foyda va boshqalar ham kiradi.

Davlat boshqaruv akti bu boshqaruv organlarining ijro etish va farmoyish berish faoliyati davomida masalani qonun asosida rasmiy xal etishidir. Bunda akt mazkur boshqaruv organi vakolatlari doirasida qonunda ko‘rsatilgan shaklda bo‘lishi va yuridik oqibat keltirib chiqarishi lozim. Boshqaruv akti qonun asosida bo‘lishining ma'nosi shundan iboratki, u qonunni bajarishga qaratilgan bo‘ladi va qonun doirasida chiqariladi.

Davlat boshqaruv aktlari yozma, og‘zaki shakllarda bo‘lishi mumkin.

Davlat boshqaruv aktlari yangi huquqiy normalarni ta'sis etishi yoki o‘zgartirishi, huquq va majburiyatlarni belgilashi, yuridik fakt vazifasini o‘tashi mumkin.

Turli boshqaruv aktlari uchun qonunchilikda turlicha nom, ya'ni turlicha shakl belgilangan bo‘ladi. Boshqaruv akti tegishli shaklda bo‘lishi lozim, tayyorlash, muhokama qilish va qabul etishning belgilangan tartibi saqlangan bo‘lishi lozim.

Davlat xizmatchisining mehnati bevosita ishlab chiqarish bilan emas, balki korxona, muassasa va tashkilot faoliyatini amalga oshirish yoki ma'naviy boyliklar yaratish bilan bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun davlat xizmatchisi deyilganda, davlat korxonasi, muassasi, tashkilotida ma'lum mansabni egallab turgan va ish haqi evaziga ishlab chiqarish xarakteriga ega bo‘lmagan mehnatni bajaruvchi shaxs tushuniladi.

Davlat xizmatchisi o‘z vazifalari hajmiga ko‘ra 4 guruhga bo‘linadi:

1. Yordamchi xodimlar (kotiblar, ukituvchilar...);

2. Mutaxassislar (shifokorlar, o‘qituvchilar...);

3. Mansabdor shaxslar (rektor, direktor...);

4. Hokimiyat vakili (militsiya, soliq inspektori...).

Davlat xizmatchilarining huquqiy holati ularning huquq va burchlarining yig‘indisi bilan belgilanadi. Bu huquq va burchlar umumfuqarolik huquq va burchlari yoki egallab turgan mansabi bo‘yicha huquq va burchlar bo‘lishi mumkin. Umumfuqarolik huquq va burchlari xizmat faoliyatini amalga oshirish uchun beriladi. Bu huquq va burchlar davlat xizmatchisi xizmat qilayotgan davlat organi vakolati doirasida bo‘ladi.

Davlat xizmatiga kirish va uni tugatish ko‘pgina huquq tarmoqlarining normalari bilan tartibga solinadi. Bu normalar konstitutsiya, kodekslar, qonunlar va boshqa normativ aktlarda o‘z aksini topadi.

O‘zbekiston respublikasi faoliyati davomida belgilangan huquqiy normalarni buzgan davlat xizmatchilari ma'muriy, fuqarolik, jinoiy va ijtimoiy javobgarlikka tortiladilar.

3. Fuqarolarning ma'muriy-huquqiy holati va ma'muriy javobgarlik. Fuqarolarning ma'muriy-huquqiy holati ularning ma'muriy huquq normalarida mustahkamlangan huquq va burchlari yig‘indisini, konstitutsiya va boshqa qonuniy aktlarda mustahkamlangan umumiy huquqiy holatning bir qismini tashkil etadi.

Har bir fuqaro ma'muriy-huquqiy layoqatga ega hisoblanadi. Ma'muriy-huquqiy layoqat deyilganda, davlat har bir fuqaro ma'muriy huquqning sub'ekti bo‘lishi mumkinligini tan olishi tushuniladi. Ma'muriy-huquqiy layoqat fuqaroning tug‘ilishi bilan vujudga keladi va uning vafotiga qadar davom etadi.

Fuqarolarning millati, irqi, jinsi, ma'lumoti, va boshqa holatlaridan qat'i nazar, o‘zaro teng ma'muriy-huquqiy layoqatga egadirlar.

Ma'lumki, ma'muriy huquq juda ko‘p umummajburiy qoidalardan iborat. Ularning buzilishi, agar jinoyat qonunlarida ko‘rsatilgan bo‘lsa, jinoiy javobgarlikka asos bo‘ladi. Lekin, ko‘p hollarda bu huquqbuzarlik jinoyat kabi ijtimoiy xavfli bo‘lmaydi. Shuning uchun davlat ularga nisbatan jinoiy javobgarlikdan ko‘ra yengil bo‘lgan ma'muriy javobgarlikni nazarda tutadi. Ma'muriy javobgarlikning asosi ma'muriy huquqbuzarlik hisoblanadi.

1. Aybdorlik;

2. G‘ayriqonuniy harakat yoki harakatsizlik;

3. Javobgarlikka tortish.

• shaxsning qadr-qimmatini, uy-joyining va yozishmalar sirining daxlsizligi uchun huquqlarni muhofaza qilish sohasida;

• mehnatni va sog‘liqni (mehnat haqidagi qonunni, sanitariya-gigiena qoidalarini buzish, narkotik moddalar iste'mol qilish, tanosil kasalliklari bilan zararlanish manbalarini yashirish, uni tuzatishdan bosh tortish) muhofaza qilish sohasida;

• mulkka tajovuz qilish sohasida;

• tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasida (yerlardan xo‘jasizlarcha foydalanish, qishloq xo‘jaligi yerlarini ishdan chiqarish, suv resurslarini muhofaza qilish qoidalarini buzish va boshqalar);

• sanoat qurilishidagi, issiqlik va elektr energiyasi sohasida;

• qishloq xo‘jaligidagi huquqbuzarlik, veterinariya-sanitariya sohasida;

• transportda, yo‘l xo‘jaligi va aloqa sohasida;

• fuqarolarning turar joy huquqlariga taalluqli, kommunal xizmat va obodonlashtirish sohasida;

• savdo tadbirkorlik va moliya sohasida;

• odil sudlovga tajovuz qilish sohasida;

• jamoat tartibiga tajovuz qilish sohasida;

• boshqaruvning belgilangan tartibiga tajovuz qilish sohasida.

Bulardan tashqari, huquq-tartibotni qo‘pol suratda buzuvchi ma'muriy huquqbuzarlik sodir qilganliklari uchun chet el fuqarolarini, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarni mamlakat hududidan ma'muriy tarzda chiqarib yuborish mumkin.