Rr.ytingni belgilash va tahlUni amalga oshirish jarayoni
Bu jarayonda korporativ boshqamv reytingi agentligi analitiklari
ishtirok etishadi. Zaruriy hollarda bu jarayonda agentlikning affillior
kompaniyalari, mahalliy yuridik firmalar va korporativ boshqamv
sohasidagi boshqa m utaxassislar jalb qilinishi mumkin.
Analitiklar
korporativ
boshqaruv
reytingi
baholanadigan
kompaniya to‘g‘risidagi barcha ommaviy boMgan va qoMga kiritilishi
mumkin boMgan m a’lumotlami o'rganib chiqishadi, ushbu metodikada
keltirilgan
mezonlarga mos
ravishda kompaniyadagi
кофога^у
boshqamv jarayonlarini muhokama qilish uchun kompaniyaga aloqador
boMgan
kompaniya
boshqaruvchilari
va
boshqa
shaxslar
(bilvosita/mustaqil direktorlar, aksiyadorlar va analitiklar) bilan
birgalikda yigMlish o'tkazadilar. Bunda kompaniyaga oldindan u
ishiayotgan kcnkret sharoitni ko'rsatib bera oladigan qilib tuzilgan
nazorat savolJari taqdim etiladi.
162
Berilgan savollarga olingan javoblar asosida kompaniyaga KBR
bahosi beriladi. Bunda KBR o‘n (yuqori reyting) balldan to bir ballgacha
(quyi reyting) bo‘lgan shkala bo‘yicha baholanadi.
Bundan
tashqari,
quyida
keltirilgan
KBRning
to‘rtta
komponentasini (har birining toifalari bilan birga) har biriga alohida
tarzda
10
ballik shkala bo‘yicha baholar belgilanadi.
Komponent 1 - Mulk tuzilmasi, uning toifalari (kategoriyalari):
• Mulk tuzilm asining shaffofliligi;
• Mulkning konsentrasiyalangani va mulkdorlaming ta’siri.
Komponent 2 - Moliyaviy manfaatdor bo'lgan shaxslar bilan
munosabatlar, uning toifalari:
• Aksiyadorlaming umumiy yig'ilishlarini muntazamliligi, bunday
yig'ilishlarga kirishning va ular to‘g‘risida m a’lumotlarga ega boMishni
osonliligi;
• Ovoz berish tartibi va aksiyadorlar yig'ilishlarining o‘tishi
proseduralari;
• Mulkka egalik huquqlari.
Komponent 3 - Moliyaviy shaffoflilik va informatsiyani ochib
berish, uning toifalari:
• E’lon (chop) qilinayotgan informatsiyaning sifati va m aanuni;
• E’lon (chop) qilinayotgan informatsiyaning o ‘z vaqtida berilishi
vaochiqligi;
• Kompaniya auditorining obro‘si (reputatsiyasi) va mustaqilligi
(xoiisligi).
Komponent 4 - Direktorlar kengashining tarkibi va ish
amaliyoti, uning toifalari:
• Direktorlar kengashi tarkibi va tuzilmasi;
• Direktorlar kengashining roli va ishi samaradorligi;
• Tashqi direktorlaming roli va mustaqilligi;
• Direktorlar
va
yuqori
boshqamv
a’zolariga
mukofot
(rag‘batlantirish) pullarini to'lash siyosati, ulaming ishi sifatini va bir-
biri bilan vorisliligini baholash.
Har bir keltirilgan komponentalar umumiy reytingni belgilash
jarayoniga o‘z ta’sirini o'tkazadi. Qachonki moliyaviy shaffoflilik va
informatsiyani ochib berish amaliyoti kompaniyada deyarli mavjud
bo'Imasa, korporativ boshqaruvning boshqa omillarini baholash mumkin
bo‘lmay qolishi ham mumkin.
163
Ushbu
kom ponentalar
va
ulami
baholash
tartib-qoidalari,
umumlashgan reytingni belgilash, monitoringini (kuzatuvini) o ‘tkazish
va reyting agent! igining tegishli
hisboti
mazmuni muallifhing
«Sekyurimetrika»
nomli
darsligida qiziquvchilar uchun batafsil
keltirilgan11.
Hozirda
bu
m etodika jahon amaliyotida keng qo‘llanilib
kelinmoqda. Lekin uni 0 ‘zbekiston sharoitida qo‘llashda birmuncha
qiyinchiliklarga
duch
kelish
mumkin.
Bunga
sabab,
milliy
iqtisodivotning o‘tish davrini o ‘z boshidan kechirayotganligi ila
korporativ boshqam v siyosatida aralash modelni qo‘llanganligi va uni
uzluksiz takomillashib borishi, informasion shaffoflilikni yetarSi
darajada emasligi va h.k.
11 Shoha'ranjjy Sh.Sh. Scky-urisnctrika. Darslik. — Т.: 0 ‘zbekiston mflliy ensikJopediyasi, 2005.-272-286 betlar.
16 4
|
