1. 1. Tasviriy san’atning nazariy asoslari
Tasviriy sanatning nazariy asoslari bilan tanishish har bir mutaxassis uchun nihoyatda zarur. Bunda asosiy e’tibor kompozitsiya, nur va soyaning o‘zaro muvofiqligi, rangshunoslik , perspektivani o‘rgatishga qaratiladi. Shu o‘rinda tasviriy san’atnig eng asosiy nariy asoslari haqida ma’lumotlarni berib o‘tishni maqbul deb bildik.
“Kompozitsiya“ atamasi lotin tilidan olingan bo‘lib, tuzilish, birlashish, bog‘lanish ma’nolarini bildiradi. Kompozitsiya orqali rassom asardagi mazmunning muayyon tartibdagi chiziq, shakl, rang va boshqa vositalar orqali tomoshabinga ta’sir kuchini oshiradi. Tasviriy san’at kompozitsiyasining uch turi amal qiladi. Ular frontal kompozitsiya, xajmli kompozitsiya, chuqur –fazoviy kompozitsiya.
Shuningdek Rangtasvir kompozitsiyasi tasviriy san’atda katta o‘oin ni egallaydi. Bunga sabab, tasviriy san’at oldiga quyiladigag vazifalarning aksariyati , xususan kishilarda badiiy did , tafakkur va xotirani o‘stirish, dunyoqarashni kengaytirish , tasviriy san’atni his etish malakalarini rivojlantirish rangtasvir kompozitsiyasining asosini tashkil etadi.
Haykaltaroshlik kompozitsichsi bevosita haykal yaratish bilan bog‘liq bo‘lgan talab va qoidalar, uslub va vositalarning amaliy jihatlarini o‘z ichiga oladi.
Dekorativ kompozitsiya tushunchasi asosan rangtasvir va =aykaltaroshlik da qщllaniladigan badiiy bezak ishlarini ifodalaydi. Ular freska,mazaika, vitraj, istirohat bog‘lari haykaltaroshligi, mayda plastika, me’morlikda esa binolarning rel’efli bezaklarida frizlar shaklida keng qo‘llaniladi.
Rangshunoslik
Tasviriy san’atda ayniqsa, rangtasvir da rang ning roli benihoya kattadir. U asarning mazmuni va g‘oyasining to‘la ochilishiga uning tomoshabinga emotsional –hissiy ta’sinini kuchaytirishga , shunindek kompozitsiyadagi muvozanatni saqlashga xizmat qiladi.
Ranglar haqida fikr yuritish va bo‘yoqlar bilan ishlashdan avval ularning nomlari, tuslari, haqida tasavvurga ega bo‘lish lozim. Ma’lumki, mutaxasssislar ranglarn ikki turga bo‘lishadi: 1. Asosiy ranglar; 2. Qo‘shimcha ranglar.
Asosiy ranglarga qizil, sariq va zangori ranglar kiradi. Qo‘shimcha rangllar ana shu asosiy ranglardan ni biri-biriga bilan qo‘shish orqali olishadi.
Rangshunoslikda ranglarni xromatik va axromatik turlari ham bo‘ladi. Xromatik so‘zi yunon tilidan olingan bo‘lib, , rangli ma’nosini biodiradi. , axromatik suzi rangsiz degan tushunchani bildiradi.
Axromatik ranglar qatoriga oq, qora, kulrang kirsa, bularning boshqa hamma ranglar xromatik ranglar xisoblanadi.
Rangshunoslik fanida ilmiq va sovuq rang tushunchasi ham bor. Mutaxassislar iliq ranglar qatoriga sariq, qizil, zarg‘aldoq, saza, pushti, sadaf, malla, qirmizi, lolaruy, gulgun, za’qaron, noranjvash, somoniy, bargi karam kabilarni kiritish mumkin. Ula o‘z xususiyatlariga ko‘ra, bir ko‘rishda kishilarda iliq iliqlik kayfiyatini xosil qiladi.
Sovuq ranglarga esa zangori, havorang, moviy, yashil, binafsha, , moshrang, to‘tiyo, lojuvard, to‘tigiy, feruza, noshadil, Zumrad, nofarmoen, kabilar kiritiladi. Ular kishilarda ko‘proq sovuq kayfiyat hosil qiladi. Iliq kayfiyat ham, sovuq kayfiyat ham uyg‘otmaydigan ranglar ham bor. Masalan, kulrang,jigarrang, nilgun, miymob shular jumlasiga kiradi. Ranglarning og‘iri ham yengili ham bo‘ladi.
Rangshunoslikda ranglar qarama-qarshiligi, rang yorqinligi, tuyingan ranglar, rang perspektivasi tushunchalari ham ishlatiladi.
Biz fikr yuritayotgan naturadan rasm chizish dastlabki kompitensiya-larini shakllantirish masalasida eng avvalo tasviriy sananing nazariy asoslarini bilish va amaliy mashg‘ulotlarda unga aml qilish zarurligini ta’kidlab o‘tmoqchimiz .Shu masalada eng asosiy masala sifatida kompo-zitsiya, rangshunoslik, yorug‘-soya qonunlari, perspektiva kabi tushunchalarga aloxida e’tiborni qaratmoqchimiz. Zeroki, nazariyasiz amaliyot bo‘lmay-di. Amaliy ishlarni talabalar bajarar ekanlar, albatta ularning diqqat markazida bu tushunnchar turmog‘i zarur. Amaliy ishlarni bajarish jarayonida talab tasviriy san’atdan nazariy talablarga ega bo‘lishlari shart.
Badiiy ta’lim sistemasida bizning kuzatishlarimiz va tapedagogik kup yillik tajribaorimio‘da shu narsa ayon bo‘ldiki, birinchi bosqich tala-balari ta’limning boshlang‘ich bosqichida har birlari o‘zining tarqoq xoldagi nazariy bilimlariga va ma’lum ko‘nikmalapriga ega bo‘ladilar. Faqatgina maxsus o‘quv yurtlarida tasviriy savod olgan talabalargina ma’lum tushunchalarga ega bo‘ladilar. Urta umumiy ta’lim maktabini bitirib o‘qishga kirgan talabalr esa konsultatsiya paytida olgan bilimlari yoki usoz lar qo‘lida repititorlik mashg‘ulotlarida olgan bilim va ko‘nikamalari bilan imtihondan o‘tadilar . O‘sha bilim bilan o‘qishni boshlaydilar. Hech qanday tayyorgarliksiz abuturientlar ichida ham aloxida qobiliyatlilari ham uchrab qoladi.
Bizningcha birinchi kursga kelgan talabalarning bilim va ko‘nikmalari darajasini besh guruxga ajratish mumkin:
|
