6.Adam kellesi. Anatomiki gurluşy. Proporsiýa
Adamyň kellesiniň daşky görnüşi örän çylşyrymly we dürli bolýar. Onuň
bilen bilelikde kelläniň gurluşy deň anatomiki, gurluşyna, ähli obýektleri üçin,
esaslanýar, ol, adamyň hususy häsiýetlerine garamazdan, onuň görnüşleriniň
plastikasynyň umumy häsiýetini kesgitleýär.
Kelläniň göwrüm görnüşiniň häsiýetini göz öňüne getirmek üçin (126 sur.),
ony diňe ähli tarapdan ünsli synlaman (öňünden, gapdaldan, yzdan, ýokardan we
aşakdan), eýsem esasy tekizliklerde (frontal, profil we kese) “häsiýetli kesikleri”
etmeli bolýar. Kelläniň plastikasyna şeýle hem birnäçe anatomiki punktlaryň
kömegi bilen düşünilýär – düwünleriň kömegi bilen (daýanç nokatlar ýa-da
maýaklar) we çyzyklar bilen.
Mysal üçin, öňdäki görnüşde kelläniň görnüşini kesgitlärler: maňlaý
çykyşlary, gaşlaryň üstündäki ýaýlar, gözleriň gapdalyndaky çyzyklar, gözleriň
oýuklary, burnuň esasy we ganatlary, agyzyň burçlary, agyzyň aşagyndaky
çykyşlar, depe, aşaky böleginiň burçlary, ýaňak süňkleri.
Kelläni suratlandyrmagyň hadysasy, esasan onuň ýüz tarapynyňky,
proporsiýalaryň bilimine esaslanmaly (141 sur.). Kelläniň ölçegleriniň ähli
bedeniň ölçeglerine görä gatnaşyklar, adamyň ähli bedeniniň ölçeglerine görä
gatnaşyklar, adamyň ähli bedeniniň gurulmagynyň moduly bolup durýarlar we
dogry şekilli ölçegli we ýaş häsiýetnamasyna laýyk gelýärler.
Adamyň kellesi, esasan onuň ýüz tarapy – plastiki taýdan çylşyrymly
görnüş bolup durýar. Şonuň üçin ony şekillendirmegiň hadysasy aýratyn
bölekleriň suratlandyrylmagy we öwrenilmegi bilen bilelikde bolmaly: gözüň,
burnuň, dodaklaryň, gulagyň. Aşakda kelläniň tutuşlygyna we her böleginiň
suratynyň we öwrenilmeginiň yzygiderliligi görkezilen.
142-nji suratda birnäçe öwrümlerde bir ýa-da birnäçe görüş nokatlaryndan
Antinoýyň kellesiniň şekili görkezilen. Ol gurluşlaryň, proporsiýalaryň, göwrüm
görnüşiň gurulma usullarynyň bilimlerini çuňlaşdyrýar. 143-nji suratda bir
ýagdaýdan suraty ýerine ýetirmegiň yzygiderliligiň 4 dürli derejeleri görkezilen.
1-nji dereje. Ähli kompozisiýanyň görüşiň merkezi şöhlesiniň nokatlaryny
we suraty ýerleşdirmegiň gyradaky nokatlaryň belligi. Äňiň daýanç
nokatlarynyň we ähli kelle üçin merkezi şöhläniň geçirilmegi. Kelläniň umumy
owalynyň we äňiň we burunyň esasynyň, burunyň üstki böleginiň, maňlaýyň
ortasyndan geçýän profil çyzygynyň esasynyň şekillendirilmegi. Boýnuň
ugurynyň ýeňil çyzyklar bilen geçirilmegi. Profil çyzygyň esasynda bellik –
39
gözüň çyzyklarynyň, gaşüsti ýaýlaryň, burnuň aşaky esasynyň we dodaklaryň
kesiginiň, gulagyň esasynyň çyzygynyň.
2-nji dereje. Kelläniň bölekleriniň gurluş punktlarynyň geçirilmegi: aralyk
(burunuň üsti), aň, burun, göz, dodak, ýaňak süňkleri, maňlaý, gulaklar. Boýnuň
esasy nokatlarynyň belligi. Ähli jübüt, ortaky çyzyga görä simmetriki ýerleşen,
kelläniň daýanç nokatlary kelläniň esasy proporsiýalaryň, hereketiň häsiýetine
we perspektiw gysgaltmalara görä geçirilýärler. Barlag üçin jübüt daýanç
nokatlaryny ýeňil göni çyzyklar bilen birleşdirmek bolýar.
3-nji dereje. Suratyň 2-nji derejesinde göýberilen ýalňyşlyklaryň
seljermesi. Has güýçli we dogry çyzyklar bilen kelläniň bölekleriniň we umumy
görnüşiniň gutarnykly suratlandyrylmagy. Ýagtylykkölegeli döwülmäniň ýeňil
belgilenşi mümkin bolýar.
4-nji dereje. Hususy kölegeleriň gurulmagy. Kelläniň umumy görnüşiniň
we onuň bölekleriniň kesikleriniň göz öňüne tutulmagy bilen ýagtylyga görä
hususy we gaçýan kölegeleriň kontrast geçirilmegi. Kelläniň şekiliniň gyralary
boýunça kölegeleriň üstünde işläp, olary garalamaly däl, gowşagrak etmeli,
kagyzyň üsti we giňişlik bilen baglaşdyrmaly.5-nji dereje. Kölegelerde we
ýagtylykda nýuanslar we geçişler. Ähli şekiliň deňeşdirilmegi we umumy
laşdyrylmagy.
40
Antik heýkeli. Antinoý
41
Antik heýkeli. Afrodita
42
Adamyň kellesiniň suratynyny çekmegiň usuly gipsli bölegiň suratyny
çekmekden kän-bir tapawutlanmaýar. Onuň bilen bilelikde käbir sebäplere görä
janly kelläniň suraty çylşyrymly bolýar, şonuň üçin uly hünär taýýarlygyny
üpjün edýär. Ussatlar bilen döredilen we talyplara hödürlenýän heýkel şekilleri,
çeperçilik umumylaşdyrylmagyň güýji bilen tapawutlanýarlar. Janly kelläniň
suratlandyrylmagy bolsa ownuk, goşmaça bölekleri aýyryp, esasy häsiýetleri
bellemegi talap edýär. Mundan başga-da, gipsliden tawutlylykda, janly kelle şol
bir ýagdaýy üýtgemän saklap bilmeýär we onuň üçin uly derejede çyzyklary
kölegeleri görkezmegiň kopirleme ýagdaýyny göz öňüne tutmaýar. Ahyrynda
janly kelläniň reňki we fakturasy suraty çekýäniň öňünde goşmaça
päsgelçilikleri döredýär.
Janly kelle suratlandyrlanda aýratyn ünsi gözleriň we dodaklaryň
hereketiniň öwrenilmegine, gözleriň, dodaklaryň we saçlaryň reňkini we
fakturasyny şekillendirmegine bermeli bolýar. Janly kelläniň gözlerini ynamly
çekmek üçin, aýnaly massanyň we onuň aşakdaky älemgoşar örtüginiň sferiki
görnüşiniň göz öňüne tutulmagy bilen, dürli öwrümlerde gözüň garasynyň
suratynyň çekilişiniň gönükmelerini etmek peýdaly bolýar.
Adamyň kellesiniň suratynyň hadysasy 5 derejelerden durýar .
1-nji dereje. Suraty ýerleşdirmegiň gyradaky nokatlarynyň we ähli
kompozisiýanyň merkezi şöhlesiniň nokadynyň geçirilmegi. Äňiň belligi we
görüş şöhläniň nokadynyň diňe kelläniň şekillendirilmegi üçin. Kelläniň umumy
owalynyň, profil çyzygynyň esasynyň we boýnuň ugurynyň geçirilmegi. Profil
çyzygyň esasyndaky bellik: gözleriň çyzygynyň, gaşüsti ýaýlaryň, burnuň aşaky
esasynyň we dodaklaryň kesiginiň çyzygy. Gulagyň esasynyň çyzygynyň
şekillendirmegi.
2-nji dereje. Kelläniň gurluş nokatlarynyň geçirilmegi: aralyk (burnuň üsti),
äň, burun, gözler, dodaklar, ýaňak süňkler, gaşüsti ýaýlar, agyzyň aşaky bölegi,
gulaklar, maňlaý. Boýnuň daýanç nokatlarynyň belligi. Kelläniň we onuň
bölekleriniň görnüşiniň ýeňil çyzyklar bilen şekillendirmegi. Hususy kölegäniň
çyzyklarynyň girizilmegi.
3-nji dereje. 2-nji derejäniň seljermesi we kelläniň we onuň bölekleriniň
görnüşiniň dogry we güýçli çyzyklar bilen şekillendirmegi. Hususy kölegeleriň
çäkleriniň anyklanmagy.
4-nji dereje. Hususy we düşýän kölegeleriň, şeýle hem kelläniň ähli
bölekleriniň reňkini we fakturasyny ýüze çykarýan, esasy tonal gatnaşyklaryň
geçirilişi.
5-nji dereje. Şekillendirmegiň ýagtylyk-reňkli gatnaşyklaryň seljermesi we
umumylaşdyrylmagy. Kölegelerde we ýagtylykda nýuans geçelgeleriň
girizilmegi.
43
Adam kellesiniň we kelle süňkiniň dürli görnüşleri
44
Portretiň garalama we gutarrrykly görnüşi
Binagär üçin ähli damarlaryň täsirine öwrenmek we seretmek gerek
bolmaýar, şonuň üçin beýan etmegiň ýönekeýligi üçin diňe esasy damarlaryna
serederis, olaryň işiniň düşünilmegi, adam bedeniniň esasy hereketleriniň
mehanikasyna düşünmek üçin ýeterlikli bolýar.Ýokarda bedeniň ýarysyndan
suraty ýerine ýetirmegiň derejeleriniň yzygiderliligi getirilýär .
1-nji dereje. Gyradaky nokatlary we görüşiň merkezi şöhlesiniň suraty
ýerleşdirmek. Yz tarapyň nokatlarynyň we döş kletkasynyň oýlugynyň
nokatlarynyň bellenilşi, esasy proporsiýalary we giňişlikde torsyň ýagdaýyny
kesgitleýärler. Göwresiniň orta çyzygynyň umumy öwrüminiň oňurga sütüniň
öwrülmesine laýyklykda uguryň geçirilmegi.
2-nji dereje. Tazyň öwrümini we gyşarmasyny göz öňüne tutup çykýan
süňkleriň nokatlarynyň bellenilşi. Gylyç görnüşli çykyş nokadynyň we döş
kletkanyň aşaky esasynyň çyzyklarynyň çykyş nokatlarynyň bellenilşi. Garynyň
we döş klatkanyň profil çyzyklarynyň geçirilişi. Tazyň gyşarmasyny
kesgitleýän, çyzygyň üstüne bedro süňkleriniň uly öwrümleriniň nokatlaryny,
egin gyşagyň gyşarmagynyň çyzygynda – egin sustawlaryň nokatlarynyň
geçirilmegi. Klýuçisalaryň bellenilşi. Ýeňil çyzyklar bilen bedeniň umumy
görnüşiniň we onuň bölekleriniň bellenilşi. Bedeniň skeletiniň ähli jübüt
häsiýetli nokatlaryny, orta çyzygyna görä birwagtda geçirmeli bolýar,
proporsiýalary, torsuň hereketini we onuň böleklerini, şeýle hem alnan görüş
nokadyndan görünýän, perspektiwa gysgaltmalary bilen geçirmeli.
45
3-nji dereje. Torsuň esasy damarlarynyň, olaryň häsiýetli punktlarynyň göz
öňüne tutulmagy bilen, ýerleşişiniň, birikýän ýerleriniň we ýerine ýetirilýän işiň
bellenilşi. Edilen bellikleriň seljermesi we bedeniň tutuşlygyna we onuň
bölekleriniň has güýçli dogry çyzyklar bilen geçirilmegi.
4-nji dereje. Ýagtylygyň şöhleleriniň ugurlaryny we görnüşleriň kesiklerini
göz öňüne tutup, hususy we gaçýan kölegeleriň çyzyklarynyň gurulmagy.
Hususy, gaçýan we ýarymkölegeleriň geçirilmegi.
5-nji dereje. Adam bedeniň tonal tamamlanan suraty. Kölegeleriň
seljermesi we deňeşdirilmegi, olaryň güýjüniň umumy ýagtylyga we üstleriň
kesikleriniň egriligine boýun edilmegi
.Binagär üçin ähli damarlaryň täsirine öwrenmek we seretmek gerek
bolmaýar, şonuň üçin beýan etmegiň ýönekeýligi üçin diňe esasy damarlaryna
serederis, olaryň işiniň düşünilmegi, adam bedeniniň esasy hereketleriniň
mehanikasyna düşünmek üçin ýeterlikli bolýar.Ýokarda bedeniň ýarysyndan
suraty ýerine ýetirmegiň derejeleriniň yzygiderliligi getirilýär .
Adamyň dürli hereketdäki skelet şekili
46
Adamyň dürli plastiki hereketdäki şekili
47
Anatomiki gips heýkellerinden
48
Adamyň anatomiki we antik heýkelliniň 3 tapgyrdan ýerine ýetirmek
49
Zenanyň şekilini 3 tapgyrda ýerine ýetirmek
Eller we aýaklar adam bedeniniň iň çylşyrymly görnüşleriniň biri bolup
durýarlar.
Adamyň elleri we aýaklary birnäçe meňzeşliklere eýe bolýarlar: öňki
döwürde bularyň ikisi hem daýanç hökmünde çykyş edýärdiler. Bularyň
tapawudy wezipeleriň bölünmegi bilen ýüze çykaryldy: aýaklar daýanç we
hereket üçin galdylar, eller bolsa dürli zähmet işlerini ýerine ýetirmek üçin
ulanylyp başlandy.
Öwrenmek we şekillendirmek üçin eller we aýratyn barmaklar elýeter
bolýarlar – suratyň ussatlygyny ösdürmek üçin iň gowy obýektler bolup çykyş
edýärler.
|
