Tuzilmalar asoslari




Download 0,9 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/10
Sana21.02.2024
Hajmi0,9 Mb.
#160187
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
4-mavzu

a )
 
9.1- rasm. 
b)
9.1- rasm, b da ko‘rinib turibdiki, anod va katod o‘rtasi- 
dagi kuchlanishni oshirgan sari zanjirdan o‘tadigan tok 
ko‘payadi va teskari ishorali kuchlanish bo'lganda tok kama- 
yadi. Diodning asosiy xossasi mana shunda.
Agar anod va katod o‘rtasiga yana bitta elektrod kiritsak
shu to‘r deb ataluvchi elektrodning katodga nisbatan kuchla- 
nishi (potensiali) o‘zgartirilsa, elektronlar oqimini va de- 
mak, tokni ham o ‘zgartirish mumkin. Bunday asbob triod 
deb atalgan. Bu asbob anod tokining kattaligini boshqara- 
digan asbobdir. 9.2- rasm, a da triodning sxemasi, 9.2- rasm, 
b da anod — to‘r bog‘lanuvchi egri chiziq ko‘rsatilgan.
Diodning asosiy xususiyati tokni bir yo‘nalishda o‘tka- 
zib beradi, dedik. Uning bu xususiyatidan ko‘pincha o ‘zga- 
ruvchan tokni o ‘zgarmas tokka aylantirishda foydalaniladi. 
Triodlar esa elektr signalni, ya’ni axborot tashuvchi elektr 
kattalikni (signalni) kuchaytirishda qo‘llaniladi. Bu holda sig- 
nal to‘r — katod kuchlanishi ko‘rinishda triodga ulanadi va bu 
axborot tashuvchi kattalik anod — katodga ulangan manba 
hisobiga kuchaytiriladi.
Yarimo‘tkazgichli asboblarning xususiyatlari elektron 
asboblarnikiga o'xshash bo‘lgani uchun qator afzalliklarga 
ega. Hozirgi vaqtda elektron tuzilmalarda faqat shunday asbob- 
lar qoilaniladi. Yarim o'tkazgichli materiallar o'zlarining 
elektr o‘tkazuvchanligiga ko‘ra o ‘tkazgichlar (masalan, mis 
yoki aluminiy) va dielektriklar, ya’ni elektr tokini o‘tkaz- 
maydigan materiallar orasida joylashgan. Ular kristall, amorf 
va suyuq ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Hozirgi vaqtda ko‘proq 
selen, kremniy va germaniydan yasalgan yarimo‘tkazgichlar 
qo‘llaniladi.
101
www.ziyouz.com kutubxonasi


Moddalar ularning tarkibida erkin zaryadlangan zar- 
rachalar borligi tufayli elektr o‘tkazuvchanlik xossalariga ega. 
Yarimo‘tkazuvchi materiallarda elektr o ‘tkazuvchanlik ular 
tarkibida elektron va „teshik“ borligiga asoslangan. Teshik — 
bu atom atrofida o‘z orbitalari bilan aylanuvchi elektron- 
larning qandaydir ta’sir natijasida yo‘qotgan o ‘rni. Demak, 
teshik elektronlari yetishmaydigan atom bo‘lib, uning zaryadi 
musbat. Yarim o'tkazgich moddalarda tok paydo qilish uchun 
ko‘rsatiladigan ta'sir har xil bo‘ladi. Bu moddaning qizishi
elektromagnit maydon ta ’siri, yorug‘lik (fotodiod) ta'siri 
bo‘lishi mumkin. Yarimo‘tkazgich moddalarda o‘zining elektr 
o ‘tkazuvchanligidan boshqa aralash o‘tkazuvchanlik ham 
bo‘ladi. Bu aralash o ‘tkazuvchi modda „elektronli“ yoki 
„teshikli“ bo‘lishi mumkin. Aralash yarimo‘tkazgichning 
o‘tkazuvchanligi „teshikli“ bo‘lsa, bunday yarimo‘tkazgich 
/
7
-turli, aksincha bo‘lsa, n- turli deyiladi.

Download 0,9 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Download 0,9 Mb.
Pdf ko'rish