~
<
r
9.6-rasra.
9.7- rasm.
n-p — tranzistor va
n-p-n — tranzistor. Tranzistorlarda uchta
qatlam bo‘lib, o‘rtadagi qatlam
baza deb,
ikki tomondagisi
emitter va
kollektor deb ataladi.
Emitter qatlami zaryadlangan zarrachalar (elektronlar
va teshiklar) bilan ta’minlovchi qatlamdir.
Kollektor — zaryadlami qabul qiluvchi qatlam. 9.6- rasmda
p-n-p — triodning qatlamlari va ularning shartli belgilanishi
ko‘rsatilgan.
Tranzistor qutblarining ishorasi ularni ulash sxemasiga
bog‘liq. Sanoat elektrotexnikasida ko‘pincha umumiy emitter
sxema qo'llaniladi (9.8- rasm). 9.9- rasmlarda umumiy emit-
ter sxemaning xarakteristikasi ko‘rsatilgan.
Yarimo'tkazgichli triodning me'yoriy ishlashi diodnikiga
o'xshash bo‘lib, uning haroratiga bogMiq. Umuman,
yarim
o‘tkazgichli barcha asboblarning ishlash xususiyati atrof-
muhitning, demak, uning o ‘zining haroratiga bogMiq.
Tiristor — yarimo‘tkazgichli boshqariladigan diod boMib,
bu asbobda anod va katod tokining boshqarish imkoniyati
mavjud. U to‘rt qatlamli
p-n- oMishdan iborat va /^qatlamidan
alohida qutb chiqariladi (9.10- rasm).
Undan boshqarish toki
/b oMganda anod — katod qarshiligi
RA = 0, demak, zanjirdan
tok oMadi. Boshqarish qutbiga alohida manba ulanadi. 9.10-
rasmda tiristorning qatlamlari, shartli belgisi va volt-amper
xarakteristikasi ko‘rsatilgan.
Bu yarimoMkazgichli asbob chastota o ‘zgartirgichlarda
ko‘p qoMlaniladi.
YarimoMkazgichli fotodiod. Fotodiod — bitta yoki
ikkita
p-n- oMishdan iborat yarim oMkazgichli asbob boMib, uni
yoritganda qarshiligi keskin kamayib ketib tok oMkazadi. 9.11-
105
www.ziyouz.com kutubxonasi
rasmda fotodiodning shartli belgisi va ulanish sxemasi
ko‘rsatilgan. Bu asbob avtomatik boshqarish va nazorat usku-
nalarida qo‘llanadi. Bu asbobning diodga o‘xshash ikkita: tokni
o‘tkazuvchi va o ‘tkazmaydigan holatlari mavjud.
Ikkita holatda ishlaydigan asboblami, masalan, elektron
yoki yarimo‘tkazgichli diodni „ventil“ tushunchasi bilan ham
ifodalash mumkin. Fotodiod „ventilli fotodiod“
deb ham
ataladi.
Fotorezistor ham yarimo‘tkazgichli asbob bo‘lib, uning
qarshiligi yorug‘lik oqimiga nisbatan uzluksiz o‘zgaradi. 9.12-
rasmda shu o'zgarish oqimining egri chizig‘i ko‘rsatilgan.
