Undan tashqari, tashqi nuqsonlari to ’dadagi 10 foiz bobinalar, ichki nuqsonlari
esa 36000 m ipning o ’rashida aniqlanadi.
Pishitilgan viskoza to ’da ipi. Bu iplar gazlama, trikotaj va attorlik buyumlari
ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Ular orasida ikki gururga ajraladi: maishiy va
texnik gazlam alar tayyorlash uchun qo’llaniladigan iplar. Birinchi gurur iplari pilla
to ’qishda ishlatiladi. Ular bir uchli, chiziqiy zichligi 6,6 dan 22,2 teksgacha, 800 e/m
eshilishdagi muslin ipi, 1 yoki 2-3 pishitilishda, 1200-2200 e/m eshilish bilan krep ipi
deyiladi. Turli ikki pishitilgan iplar, bir uchli jipsli bo’lmagan viskoza iplari (atsetat,
ipak iplari bilan) tayyorlanadi.
Texnik maqsadlar uchun rezinali chanbarli shinalar tayyorlanishda viskoza
kord iplari ishlab chiqariladi. Viskoza kordi paxta iplariga nisbatan bir qancha
afzalliklarga ega. 100-120°S raroratda qizdirishda mustarkam ligini 20°S li raroratdagi
mustarkamligi bilan solishtirilganda 10-15 foiz y o ’qotadi, paxta iplari esa 30-40
foizga y o ’qotadi.
Vizkoza kordi ikki pishitilgan ip k o ’rinishida hosil b o ’ladi. B oshlang’ich to ’da
iplari 1-4 qo’shilishda eshiladi, 500-600 e/m eshilish beriladi, keyin 2-3 iplar 400-500
e/m eshilish bilan pishitiladi. Eshilishning y o ’nalishi Z/S.
Viskoza kordining sifatini barolashda mustarkamligi, uzilishdagi uzayishi,
mustarkam lik b o ’yicha notekislik koeffitsienti, k o ’ndalangi va boshqa k o ’rsatkichlari
aniqlanadi.
M is-ammiakli tola va iplari. Mis-ammiakli tolalari chegaralangan miqdorda
ishlab chiqariladi va junli apparat yigirishda, gilamchilik to ’qishda ishlatiladi. Bu
mis-ammiak shtapel tolalari 0,4 dan 0,66 teksgacha chiziqiy zichlikda ishlab
chiqariladi. Bu tolaning sifat k o ’rsatkichlari viskoza shtapel tolalari kabi barolanadi.
Uzilishdagi uzunligi 8-10 km dan past, uzayishi 20-22 foizdan yuqori, iflosliklar
miqdori 10 m arotaba k o ’p yuqori buladi.
Mis-am miak to ’da iplari chiziqiy zichligi 0,05 teksli ingichka tanro iplar
olishda ishlatiladi. Bu to ’da iplari ichki buyumlari trikotaj ishlab chiqarishda va
yupqa gazlamalar, masalan, shifon, satin gazlamalari ishlab chiqarishda qo’llaniladi.
Ular yaxshi emirilishga chidamlilik xususiyatiga ega.
A tsetat tola va iplari. A tsetat tola va iplari uch diatsetat, uchlanma atsetat va
sovunli atsetat k o ’rinishda ishlab chiqariladi.
D iatsetat iplari 6,6 dan 16,5 teks chiziqiy zichlikda ishlab chiqariladi. Eng k o ’p
tarqalgan iplar 20 ta tanro iplardan iborat bulgan 6,6 teksli chiziqiy zichlikda va
texnik maqsadlarda ishlatiluvchi, arqon-iplar ishlab chiqariladi.
Kapron tolasi va iplari. Umumiy jaron miqyosida poliamid tolalar ishlab
chiqarish 10 foizga yaqin tashkil etadi. Kapron tolalari 0,77; 0,67; 0,5; 0,29 teksli
chiziqiy zichlikda va turli uzunlikda ishlab chiqariladi. Kapron tolasi ishlab
chiqarishda paxta, ju n va boshqa tolalar aralashm asida ram ishlatiladi. Kapron shtapel
tolalarining sifati standart b o ’yicha eng yomon ko’rsatkichlariga binoan barolanadi.
Uzilishdagi kuchlanish va uzilishdagi uzayish ram ma navdagi tolalar uchun bir xilda.
Xorijiy davlatlarda poliamid tolalar 0,17 dan 1,7 teksgacha, 28 dan 160 mm
gacha, 45 107 Pa uzilishdagi kuchlanishgacha ishlab chiqariladi.
Kapron to ’da iplari. U lam ing assortimenti ju d a turli-tum andir. Kapron cheksiz
uzunliqdagi ip bo’lib, navbatda mono ip va to ’da ipga b o ’linadi. T o’da iplarda
elem entar iplar soni ishlab chiqariladigan ipning y o ’g ’onligiga b og’liq.
M ono ipning y o ’g ’onligi 1,67-5 teks (№ 200-600), nisbiy mutloq 50 gk/teks,
ch o ’ziluvchanligi 18-32 foiz, gigroskopikligi 4 foiz bo’lib, 65°S raroratda bu tola ju d a
silliq bo’lib, yaxshi ilashmaydi, ishqalanish kuchi kam, boshqa tolalar bilan
aralashtirilganda silliqligi tufayli material yuzasiga chiqib ishqalanish natijasida
tugunchalar rosil qiladi.
Silliqligini kamaytirish uchun tolalar silindrik k o ’rishda emas, balki turli
shaklda ishlab chiqariladi. Yaltiroqligini kamaytirish uchun esa okis titan kukini
qo ’shiladi.
Kapron ishqor ta'siriga chidam li b o ’ladi. K islota ta'siriga bardoshsizdir.
Kapron ishlab chiqarish ju d a arzonga tushadi va u yaxshi b o ’yaladi.
Kapron ipi pardoz qilinmaydi. T o’qimachilik ishlov beriladi: eshish, qo’shish
va rakozo.
Nitron tola va iplari. N itron tolalari kapron va lavsan tolalariga qaraganda
mayinroq va tovlanuvchanroq b o ’ladi. Nitron tolalari so f rolda, hamda jun tolalari va
180
boshqa tolalar bilan aralashgan rolda 0,5 va 0,67 teksli chiziqiy zichlikda ishlab
chiqariladi. Tolaning uzilishdagi kuchlanish 20 107 Pa, uzilishdagi uzayish 19 foizni
tashkil etadi. Texnik maqsadlar uchun 30 JO7 Pa gacha uzilish kuchlanishda bo’lgan
filtrli gazlam alar ishlab chiqariladi.
O datda to ’da nitron iplari quruq usul bilan 29 teksli chiziqiy zichlikda, 16
foizni uzilishdagi uzayish va 47-107 Pa uzilishdagi kuchlanishli, ham da 200 ta
elem entar iplardan iborat bo’lgan rolda, shtapel tolasi esa ro ’l usulda ishlab
chiqariladi. Nitron tolasining ro’l rolatida m exanik xususiyati o ’zgarmaydi.
Ishqalanishga chidamsiz bo’ladi. Namligi 1,5-2 foiz bo’lib, 160-170°C raroratgacha
o ’z xususiyatini y o ’qolmaydi. Nisbiy mustaqilligi 16,6-24,5 sN /teks,cho’zilishi esa
20-26 foiz bo’lib, trikotaj matolarida k o ’p ishlatiladi.
N itron tolasi Shvetsiya va Shvetsariyada akril, Polshada anilana, Yaponiyada
beslon, ekslan, kashmilon, bonnel, GDR da vetrelon deyiladi. N itron mineral
kislotalar, ishqorlar, keyin tozalashda ishlatiladigan organik eritmalar, bakteriyalar,
m og’or, qorakuya ta'siriga chidamli. Ustki trikotaj kiyim lar tikishda nitron so f rolda
qo’llaniladi, hamda ko’ylaklik va kostyumlik gazlam alar to ’qishda jun, paxta va
viskoza tolalariga aralashtirilib ishlatiladi.
Xlorin tola va iplari. Polivinil xlorid tolalari kam m iqdorda q o ’llaniladi. Ular
asosan texnik maqsadlarda uchun filtrli va izolyatsiyali ishlab chiqarishda
qo’llaniladi. Polivinilxlorid tolalar Frantsiyada rovin, termovin, G FRda PTs,
Yaponiyada tolok deb yuritiladi. Uni 16,6 dan 100 teksli chiziqiy zichlikda, 2 0 T 0 7Pa
uzilishdagi kuchlanishda, 17-24 foiz uzilishdagi uzayishda, 140 e/m eshilishda ishlab
chiqariladi. Xlorin tolasining sifatini barolashda o ’rtacha chiziqiy zichlikdan og’ish,
notekislik koeffitsienti, tashqi nuqsonlari e'tiborga olinadi. Uning konditsion namligi
2 foiz. Xlorin tolasi shtapel tola k o ’rinishida ishlab chiqariladi.
Xlorin tolasi qayishqoq, suv, kislota va ishqorlar ta'siriga chidamli, chirimaydi,
mog’ordan shikastlanmaydi. Issiqlik saqlash xossalari yaxshi. Xlorin 600S raroratda
emiriladi.
Kiyimni
quruq
kimyoviy
tozalashda
xlorin
trixloretilen
va yuqori
perxloretilenda erishi mumkin. Ishqalanganda elektr zaryadlarini y ig ’ish xususiyatiga
181
ega b o ’lgani uchun xlorin davom ida ishlatiladigan kiyim lar tikishda qo’llaniladi.
Polinivinilxlorid tolalar relfli shoyi gazlamalar, gilam, sun'iy m o ’yna, texnikaviy
gazlam alar tayyorlashda ram ishlatiladi.
Shisha tolalar va metall iplar. Shisha tolalar pishiq, egiluvchan, yorug’likni
yaxshi o ’tkazadi, yorug’likka chidamli, elektr-issiqlik-tovush izolyatsiya xossalari
yuqori. Bunday tolalar kimyoviy tu rg ’un b o ’lib, faqat ftorid kislotada eriydi.
T olalam ing gigroskopikligi 0,2 foizni tashkil etadi. Shisha tolalam i bo’yash uchun
suyuq shisha m iqdoriga xrom, kobait, marganets, tem ir, oltin birikmalari qo’shiladi.
Shisha tolalarining rangi barcha ta'siriga bardoshli. Shisha tolalar texnik maqsadlarda,
hamda bezak gazmollam i olish uchun ishlatiladi.
Metall iplar mis yoki mis qaytimlaridan qilingan simni asta-sekin cho’zish
y o ’li bilan olinadi. Bu ipning sirtida tu rg ’un yaltiroqlik rosil qilish uchun unga yupqa
oltin yoki kumush qatlami surkaladi. Ba’zi metall iplar rangi pigm entlar va yupqa
sintetik rimoya plyonkasi bilan qoplanadi.
M etall iplarining asosiy turlariga voloka-dumaloq metall ip, plyuhenko-plita
k o ’rinishdagi yassi ip, kanitel-spiralsimon voloka yoki plyuhenko, mishura-voloka
yoki plyuhenkadan burab tayyorlangan ip, pryadovo-plyuhenko q o ’shib pishitilgan
paxta yoki ipak ipi; lyureks-kum ush rang yoki turli rangdagi elim qoplangan yassi
alyuminiy ip.
M etall iplar pogon, orden va medallar, zarral buyum lar tayyorlash, yaltiroq
gazlamalar-parcha to ’qish, shuningdek gazmollami bezash uchun ishlatiladi.
|
