o‘tkazgichlar tizimi juda kichik qarshilikka ega bo‘ladi, teskari yo‘nalishda
harakatlanganda esa qarshilikning yuqori bo‘lishi kuzatiladi. Turli xil tipga ega bo‘lgan
ikkita yarim o‘tkazgichlar tizimida har xil yo‘nalishlarda o‘tadigan tok o‘tkazuvchanligi ham
turlicha bo‘ladi. Bu paytda to‘g‘ri tok
I
to‘g‘.
berilayotgan kuchlanish ortishi bilan tezda o‘sadi.
Ushbu tizimga –U kuchlanish bersak, boshlang‘ich paytda
ushbu tizim orqali teskari
yo‘nalishdagi tok o‘tmaydi.
1.5.9-rasm. Yarim o‘tkazgichning nosimmetrik voltamper xarakteristikasi
Teskari kuchlanish miqdori oshirilganda juda kichik miqdordagi teskari tok hosil
bo‘ladi.
Elektr zanjirlarining ish rejimlari
1.5.10-rasmda o‘zgarmas tok zanjirining oddiy sxemasi keltirilgan. Elektr zanjirlarining
ish
rejimlari, ya’ni ularning elektr holatlari mazkur zanjir ayrim elementlarining toki,
kuchlanishi, quvvatlarining qiymatlari bilan aniqlanadi.
1.5.10-rasm. O‘zgarmas tok zanjirining oddiy sxemasi.
Nominal (normal) rejim
degani elektr mashinalarining, apparatlarning,
asboblarning,
simlarning ishlab chiqaruvchi zavod tomonidan ko‘rsatilgan nominal quvvat bilan ishlashidir.
Salt ishlash rejimi deganda tashqi zanjir manbadan ajratilgan va uning qarshiligi
(iste’molchi qarshiligi) amalda cheksizga teng bo‘lib (
R
I
= ) zanjirdan tok o‘tmaganligi
(
I=0) dagi holat tushuniladi. Bu holatda manba ichidagi kuchlanishning pasayishi nolga teng
bo‘lib, uning qismalaridagi kuchlanish manbaning EYUK siga teng bo‘ladi,
U
c
=E (1.16-
rasm, a).
Qisqa tutashuv rejimi deb manbaning tashqi qismalarida kuchlanish nolga teng bo‘lgan
zanjir yoki zanjir elementlarining qarshiliksiz o‘zaro ulanib qolishiga aytiladi. (1.16 -rasm, b).
Bunda U
q
=0, I
q
>>I
n
,
bunda U
q
, I
q
, I
n
– lar mos ravishda qisqa tutashuv kuchlanishi,
toki va
nominal tok.
Kelishilgan rejim - bu rejimda manba tashqi zanjirga eng katta quvvat berib ishlaydi.
Elektr zanjirlarining real elementlari hisoblash va analiz qilishda almashlash sxemalari
bilan ifodalanadi. Manbani almashlash sxemasi ikki xil bo‘lishi mumkin.
1. EYUK manbasi.
2. Tok manbasi.
Ideal EYUK manbasida EYUK ning qiymati iste’molchining tokiga bog‘lik bo‘lmaydi:
E=sonst,
R=0 tashqi qismalaridagi kuchlanish
U tokka bog‘lik bo‘lmaydi va qiymat jihatdan
И
EYUK ga teng bo‘ladi
U=
E (1.16-rasm, a). 1.16 – rasm, b dagi
U (I) bog‘lanish grafigi tashqi
VAX deyiladi.
I
Ы
I
Ы
1.5.11 – rasm. O‘zgarmas tok zanjiri
Ideal tok manbasida tokning qiymati kuchlanishga bog‘liq bo‘lmaydi
va qiymati
bo‘yicha manbaning qisqa tutashuv toki
I
q
ga teng bo‘ladi. (1.5.11-rasm, v). Ideal manbaning
AVX si (rasm, g) da ko‘rsatilgan. rasm, a,b da EYUK va tok manbalarining almashlash
sxemalari keltirilgan. Ko‘rsatilgan
sxemalar uchun rasm, b dan a sxemasiga o‘tish va qayta
rasm, a dan b ga o‘tish formulalari quyidagicha ifodalanadi:
E=RI
Q
;. (1.5.7)
Elektr holati tenglamalari 1.18-rasm, a uchun:
E=U+RI
(1.5.8)
va 1.18-rasm, b uchun:
R
U
I
I
umum
+
=
.
(1.5.9)
Ы
И
И
И
1.5.12 – расм. 1.5.13 - расм
