7.4. YETLIAT va GAT ni joriy etishning iqtisodiy samarasini hisoblash metodikasi Yer tuzishda kompyuter texnologiyalarini joriy etish texnikani sotib olishga,
loyihalarni ishlashga, tayyorgarlik ishlari va xodimlarni o‟qitishga sarflanadigan
kapital xarajatlar bilan bog‟liq. Shuning uchun YETLIAT va GAT larni joriy
etishdan oldin ularni iqtisodiy asoslash kerak, bunda mos texnologiyalarning
samaradorligini hisoblash ko‟zda tutiladi. Hisoblashda loyihaviy va amaldagi
samaradorliklar ajratilishi kerak. Birinchisi ishchi loyihani ishlash bosqichida,
119
ikkinchisi uni joriy etish natijalari bo‟yicha aniqlanadi.
Hisoblash va taxlil etish texnikasini joriy etishning iqtisodiy samarasi ikkiga
bo‟linadi: to‟g‟ri va bilvosita.
To’g’ri iqtisodiy samaradorlik deganda boshqaruvchi xodimlar sonini, ish haqi fondini, asosiy va yordamchi materiallar sarfini aniq turlardagi rejalash - hisobga olish va analitik ishlarni avtomatlashtirish hisobiga qisqartirish natijasida olingan resurslarni tejash tushuniladi. YETLIAT va GAT texnologiyalarni joriy qilishning birinchi bosqichida
rejalash – hisobga olish hizmatlari ishchilari soni qisqarmasligi ham mumkin. Bun-
day hollarda korxonaning xo‟jalik faoliyatining yakuniy natijalarida ko‟rinadigan
bilvosita samaradorlikni hisobga olish kerak. Uning lokal ko‟rsatkichlari
quyidagilar bo‟lishi mumkin: hisobotlarni tuzish muddatlarining qisqarishi, mehnat
madaniyati va unumdorligining o‟sishi va sh.o‟. Asosiy ko‟rsatkich sifatida esa
boshqarish sifatining ko‟tarilishi xizmat qiladi va to‟g‟ri iqtisodiy samaradorlikka
o‟xshab xarajatlarning tejalishiga olib keladi.
Hisoblashlarda bazis va hisobot davrlaridagi ma‟lumotlarni bir-biriga
solishtirib, mehnat va baho o‟lchamlaridan foydalaniladi. Bazis davri xarajatlari
sifatida YETLIAT va GAT texnologiyalarini joriy etishgacha ma‟lumotlarga
qo‟lda ishlov berish xarajatlari, xarakatdagi avtomatlashtirish tizimlarini
takomillashtirishda esa – undan foydalanishdagi xarajatlar qabul qilinadi.
Samaradorlik absolyut va nisbiy ko‟rsatkichlar bilan ifodalanadi.
Samaradorlikning
xarajatlar
bo‟yicha absolyut ko‟rsatkichi (pul
ko‟rinishida) quyidagiga teng bo‟ladi:
S
iq
=S
o
–S
1
(11)
xarajatlar indeksi esa
0
1
c c J c
(12)
Xarajatlarning qoplanish muddati quyidagi ifoda yordamida hisoblanadi:
1
0
0
с с к Х Х Т с ДТ км
(13)
Bunda X
0
- texnik ta‟minot xarajatlari;
120
X
DT
– dasturiy ta‟minot xarajatlari;
K
s
– samaradorlik koeffitsiyenti;
s
0
- bazis davri xarajatlari;
s
1
- hisobot davri xarajatlari.
