UZLIKSIZ TA‘LIM PEDAGOGIKASI
77
Tushuntirishda o‘quvchilarda mamlakatimiz fuqarosining o‘z davlatiga nisbatan huquqlar va burchlar bilan
bog‘langanligi borasida ma‘lumotlar beriladi. Bunda davlat bayrog‘i, gerbi, madhiyasi, konstitutsiyasiga sadoqat ruhida
tarbiyalashning roli katta.
Suhbat va hikoya.
O‘quvchi shaxsini g‘oyaviy - axloqiy shakllantirishda o‘qituvchining jonli so‘zi eng ta‘sirli
usul hisoblanadi.
Suhbat turli mavzularda uyushtirilishi mumkin. Axloqiy mavzular (kishilarning jamiyatdagi
axloq mezonlari, o‘zini tutish qoidalari), estetik mavzularda (tabiat go‘zalligi hamda inson go‘zalligi), siyosiy
mavzularda (davlatning ichki va tashqi siyosati), ta‘lim va bilimga oid mavzularda (koinot hayvonot dunyosi).
Suhbat davomida o‘quvchilarni qalbidagi fikrlarini aytishga jasoratini uyg‘otishga, o‘quvchilarni fikrlashga
majbur qiluvchi savollar berish juda muhimdir. Bu borada bahs va munozaralarning ahamiyati katta.
Hikoya.
O‘quvchilar, odatda hayotdan va boy badiiy adabiyotdan olingan aniq misol bilan to‘liq hikoyalarni
tinglaydilar. Ularga axloq mezonlari, tarix qoidalari, Vatanimizning tarixiy, tabiiy boyliklari, san‘at haqida hiqoya qilib
berish mumkin. Badiiy adabiyot, radio, televideniye, Internet tarmoqlaridagi, gazeta va jurnallardagi maqolalar ham
qimmatli material bo‘ladi. Suhbat ham, hikoya ham o‘kuvchilarning yoshiga mos mavzularda ular tushunadigan so‘zlar
orqali ravon va jonli o‘tkazilishi kerak.
Namuna.
O‘quvchilar o‘z atrofidagi kishilarda hamma yaqin axloqiy sifatlarni ko‘rishlari va namuna olishlari
nihoyatda muhimdir. O‘qituvchining shaxsan o‘zi namuna bo‘lishi ayniqsa yoshlarga katta ta‘sir ko‘rsatadi. Ular
o‘qituvchining darsida va hayotda o‘zini qanday tutishini, muomala qilishini, o‘z vazifalarini qanday bajarishini kuzatib
yuradilar. O‘quvchilar o‘zlariga yaqin kishilarning xulq atvoriga taqlid qiladilar. Xulq atvor bolalarda yaxshi
sifatlarning, ba‘zan esa yomon sifatlarning ham tarkib topishiga ta‘sir ko‘rsatadi. Shuning uchun o‘qituvchi va ota -
onalar har qanday holatda ham o‘zlarini tuta bilishlari kerak. Maktablarda ishlab chiqarish ilg‘orlari bilan uchrashuvlar
o‘tkaziladi. Bolalar o‘z ota - onalarining ishlab chiqarishdagi muvaffaqiyatlari bilan faxrlanadilar. Ularga taqlid qilishga
intiladilar. Namuna xalq pedagogikasida ham keng foydalanilgan. Ota - bobolarimiz o‘z farzandlarini hamisha
yaxshilardan, donolardan, ulug‘ kishilardan ibrat olishga da‘vat qilib kelganlar. Masalan, «Qush inida ko‘rganini
qiladi», «Onasini ko‘rib qizini so‘ra», «Axloqni axloqsizdan o‘rgan», «Bola oldida birovlarning g‘iybatini qilma,
bolang g‘iybatchi bo‘ladi». Shu oddiy iboralar ostida qancha fikrlar jamlanib yotganligining guvohi bo‘lamiz.
