Takrorlash uchun savollar:
1. Genlarning transkriptsiyasi?
2. Avitaminoz a ning belgilari?
3. A vitamini saqlovchi mahsulotlar?
MA’RUZA № 5
Mavzu: Ozuqa antibiotik preparatlar ishlab chiqarish.
Reja:
1. Antibiotiklarning yaratilish tarixi.
2. Antibiotiklarning organizmdagi axamiyati.
3. Antibiotiklarni sintezlovchi produtsent mikroorganizmlar.
Tayanch atamalar: antibiotik , vasxman, aktamitsin,
Antibiotiklarning yaratilish tarixi
Antibiotiklarni (antibiotik moddalar) turli xil guruh organizmlar
(bakteriyalar,zamburug‘lar, yuqori isimliklar, hayvonlar) ishlab chiqaradilar. Ilmiy
adabiyotlardaantibiotik atamasi 1942 yil Vasxman tomonidan kiritilgan. Bu atama
ma’lum birmukammallikga ega (sizma-siz tarjimasi - “hayotga qarshi” degani)
bilmasa ham faqatilmiy leksikongagina mustaxkam kirib olmasdan, kundalik
gapimizda ham ishlatilibkelinmoqda.
Antibiotiklar − organizmlar hayot faoliyatining maxsus mahsuloti yoki
ularning modifikatsiyasi, ayrim mikroorganizmlarga (bakteriyalar, zamburug‘lar,
suv itlariga, sodda hayvonlarga) viruslarga va boshqalarga nisbatan yuqori fiziologik
faollikka ega bilgan, ularni isishini tixtatadigan yoki taraqqiyotini butunlay
yiqotadigan moddalardir.
Organizmlar modda almashinuvida hosil biladigan bu mahsulotning
spetsifikligishundan iboratki, birinchidan, antibiotiklar boshqa moddalardan
masalan, spirtlardan,organik kislotalardan va ayrim boshqa mikroorganizmlarni
isishini tixtataoladiganmoddalardan farqi ilaroq yuqori biologik faollikka ega bilgan
moddalardir. Masalan,grammusbat bakteriyalar (mikrokokklar, streptokokklar,
diplokokklar va boshqalar)isishini tixtatish uchun eritromitsin antibiotigining
minimal miqdori 0,01-0,25 mkg/mlbilishi talab qilinadi. Albatta, bunday ita past
miqdordagi spirt yoki organik kislotalarbakteriyalarga hech qanday zarar keltiruvchi
ta’sir kirsatmaydi. Ikkinchidan, antibioticmoddalar tanlangan biologik ta’sirga ega.
Bu degani antibiotik bilan aloqada bilganorganizmlarni hammasi ham uning
ta’siriga sezgir bilavermaydi. SHu sabablimikroorganizmlar ikki guruhga bilinadi:
ma’lum antibiotiklarga sezgir va ungarezistent (chidamli) mikroorganizmlar.
Ayrim antibiotiklar uncha kip bilmagan miqdordagi turlarni isishini
tixtatadi,boshqalari
esa
kip
tur
mikroorganizmlarning
taraqqiyotini
chegaralaydi.Antibiotiklarni shu mohiyatidan kelib chiqqan holda ular ikki guruhga
bilinadi:
* Tor spektr ta’sirga ega bilgan antibiotiklar;
* Keng spektrli biologik ta’sirga ega bilgan antibiotiklar.
Birinchi guruhga benzilpenitsillin (penitsillin G), novobiotsin, grizeofulfin
vaboshqa antibiotiklar mansub bilsa, ikkinchi guruh antibiotiklarga, ta’sir spektri
kengbilgan tetratsiklinlar, xloramfenikol, trixotetsin va boshqalar kiradi.
Hozirgi vaqtda 6000 ga yaqin antibiotiklar mavjudligi yozilgan. Eng
ko’pmiqdordagi antibiotiklarni (3000 dan ortiq) aktinomitsetlar hosil qiladi.
Aktinomitsetlar sintez qiladigan yangi antibiotiklarni riyxati davom
etmoqda.Antibiotiklar - turli xil sinflarga mansub kimyoviy birikmalarning vakillari
–ancha oddiy atsiklik birikmalardan birmuncha murakkab tarkibli polipeptidlar va
aktinomitsinlar tipidagi moddalardir. Antibiotik moddalar kimyoviy tizilishining
xilma-xilligi tufayli biologik ta’sirning turli xil mexanizmiga ega, shunga asosan
ularni quyidagi guruhlarga bilish mumkin:
Modda almashinish jarayonida raqobatli ta’sirga ega bilgan antibiotiklar
(puromitsin, D-sikloserin, aktitiazoin kislota).
Hujayra qobig‘i sintezini tixtatuvchi antibiotiklar (penitsillinlar, batsitratsin,
vankomitsin, sefalosporinlar).
Membranalar funksiyasini buzuvchi antibiotiklar (polienlar, valinomitsin,
gramitsidinlar, trixomitsin va boshqalar).
Nuklein kislotalar sintezini (almashinuvini) tixtatuvchi antibiotiklar:
• RNK sintezini tixtatuvchilar (anzomitsinlar, grizeofulvin, kanamitsin, neomitsin,
novobiotsin, olivomitsinlar va boshqalar);
• DNK sintezini tixtatuvchilar aksinomitsin D (aktinomitsin S11), bruneomitsin,
mitomitsin, novobiotsin, sarkomitsin va boshqalar).
5. Azot asoslari purinlar va pirimidinlarni sintezini tixtatuvchilar (azaserin,
dekoinin, sarkomitsin va boshqalar).
6. Oqsilni sintezini tixtatuvchi antibiotiklar (batsitroain, aminoglikozidlar,
metimitsin, tetratsiklinlar, xloramfenikol, makrolidlar va boshqalar).
7. Nafas olishni tixtatuvchi antibiotiklar (oligomitsinlar, potulin, piotsianin va
boshqalar).
8. Fosforlanishni tixtatuvchi antibiotiklar (valinomitsin, gramitsidinlar, kolitsinlar,
oligomitsin va boshqalar).
9. Antimetabolit xossaga ega bilgan antibiotiklar (aktinomitsetlar va
zamburug‘larning ayrim turlari ishlab chiqaradigan antibiotik moddalar). Bu
birikmalar aminokislotalar, vitaminlar va nuklein kislotalarni antimetabolitlari
sifatida ta’sir kirsatadi.
| 