372
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
ишлаш технологиясидаги асосий жараѐн ҳисобланиб, бунда тола чигитдан
механик куч билан ажратиб олинади.
Аррали жинларда асосий ишчи орган
сифатида аррали дисклардан
ташкил топган цилиндр хиўмат қилади. Бу жинларда толани чигитдан
ажратиш учун аррали дисклар билан колосникли панжара биргаликда
ишлайди. Жиннинг ишчи камерасига келиб тушган пахтани чигит тароғи
ѐнида айланаѐтган арра тишлари илиб олиб колосник томон олиб боради. Бу
хом-ашѐ валиги аррали цилиндр айланишига қарши томонга айланади ва у
арра тишларини пахта толаси билан узлуксиз таъминлаб туради. Арра
тишларига илинган толалар колосникларнинг орасидан олб ўтилади,
чигитлар эса ўта олмай тўхтаб қолади, шунда толалар чигитдан ажралади.
Маълумки, жилаш жараѐнида толадан ажраган чигитлар хом-ашѐ валигининг
марказий қисмига йиғила бошлйди. Натижада хом-ашѐ валигининг зичлиги
ортиб, чигит ва толанинг шикастланишини кўпайиб кетишига олиб келади.
Бугунги кунда пахтани дастлабки ишлаш технологик жараѐнида
маълум бир миқдорда тола йўқолиши содир бўляпти. Бунга пахтани
дастлабки ишлаш технологик жараѐнида йигирувга яроқли толаларнинг бир
қисми жинлаш вақтида толаси бор чигитлар
билан бирга ишчи камерадан
чиқиб, линтерлаш жараѐнига ўтиб кетиши кузатилмоқда.
Пахтани ишлаб чиқаришга нотекис узатилиши сабабли, жин
машинасининг ишчи камерасида хом-ашѐ валигининг зичлиги ўзгариб
туради. Бунинг натижасида чигитнинг шикастланиши ортиб кетади ва тола
таркибида нуқсонлар ҳосил бўлишига олиб келади. Шунингдек, жиннинг иш
унумдолиги камаяди, ишчи камерадаги хом-ашѐ валигининг таркибида синиқ
чигит миқдори ошиб кетади.
Пахта тозалаш заводларида ишлаб чиқарилаѐтган толанинг сифатини
яхшилаш ҳамда жин машинасининг иш унумдорлигини ошириш учун толани
чигитдан ажратиб олиш жараѐнларини икки босқичда
амалга ошириш
мақсадга мувофиқ бўлади.
373
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Муаллифлар томонидан толаси тўлиқ жинланмаган чигитларни
ажратиб олиш ва уларнинг туклик даражасига қараб саралашни амалга
ошириш учун вертикал текисликда устма-уст жойлашган винтли
конвейерлардан
фойдаланишни
таклиф
қилган.
Бунда
винтли
конвейерларнинг метал нави тўрли қилиб тайѐрланади.
Биринчи конвейерда фақат толаси бор чигитлар ажратиб олинади.
Иккинчи конвейерга тушган чигитлар ичидан туклик даражаси бўйича
биринчи линтерлашга мос бўлганларни ажратиб олинади. Иккинчи конвейер
тўрли навидан учинчи конвейерга тушган
чигитлар сараланиб иккинчи
линтерлашга мос келган чигитларни ажратиб олинади. Учинчи конвейер
тўрли юзасидан тўртинчи конвейерга линтерлашга эхтиѐжи йўқ бўлган
чигитлар келиб тушади.
Мана шу тўртинчи конвейердаги чигитлар тўғридан-тўғри чигитларни
сақлайдиган омборларга узатилади.
Бу таклиф қилинаѐтган усулнинг авзаллиги қуйидагилардан иборат.
-
толаси бор чигитларни ушлаб қолиш йўли билан тола
чиқишини кўпайтириш;
-
фақат биринчи ва иккинчи линтерлаш машиналаридан ўтиши
мумкин бўлган чигитларни саралаб бериш;
-
линтерланишга эхтиѐжи бўлмаган чигитларни тўғридан-тўғри
чигитларни сақлаш майдонига етказиб беришга амалга ошириш имкони
пайдо бўлади.
Бундай янгилик ўз навбатида чигитлар шикастланишини камайтириш
орқали линт сифатини яхшилашга олиб келади.