Ushbu xalqaro ilmiy-amaliy anjuman Namangan muhandislik-texnologiya institutida O„zbekiston

174 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
Ключевые слова: линейная плотность, объем сырья, строения трикотажа, 
петельный шаг, высота петли, плотность, толщина трикотажа, поверхностная 
плотность, объемная плотность
Пахта – ипакли ластик трикотаж тўқимасининг технологик 
кўрсаткичларига йигирилган ипак ва пахта калава ипларини таъсирини таҳ-
лил этиш мақсадида, янги тузилишли, пахта ипакли ластик трикотаж тўқима-
сини 4 та вариантини тўқима намуналарининг технологик кўрсаткичлари 
таҳлил қилинди ва натижалари 1- жадвалда келтирилди. 
Тадқиқот давомида тўқима таркибидаги ипларнинг тахтланиши ўзъаро 
ўзгартирилиб ва ҳалқа қаторларидаги жойлари алмаштирилиб тўқима 
намуналари олинди.
Пахта – ипакли ластик трикотаж тўқималарини юза зичлиги бўйича 
ҳамма 4 та вариантларини таҳлили қуйидагиларни кўрсатди:
-олинган пахта ипакли ластик трикотаж тўқима намуналарини юза 
зичликлари бўйича таҳлил қилинганда, энг кам 269 г/м
2
юза зичликка эга 
бўлган вариант III -вариант, пахта калава ипини чизиқлий зичлиги 20 текс х 
2 га тенг бўлган ва йигирилган ипак калава ипини чизиқлий зичлиги 16,7 текс 
х 1 га тенг. Энг юқори 312 гр/м
2
юза зичликка эга бўлган вариант I-вариант, 
чизиқлий зичлиги 20 текс х 2 га тенг бўлиб, 100% пахта ипидан тўқиб 
олинган вариант ҳисобланади. Қолган иккита II - ва IV - вариантларнинг юза 
зичликлари 307гр/м
2
ва
273,7 гр/м
2
га тенг. I-вариантга нисбатан қолган 
вариантларни юза зичликларини солиштирилганда, II – вариантда хомашѐ 
сарфи 2 % кам сарфланган, III ва IV вариантларда 13,8 % фоизга кам хомашѐ 
сарфлангани маълум бўлди. Биринчи вариантга нисбатан III ва IV 
вариантларда хомашѐни кам сарфланишини сабаби, ипларнинг чизиқлий 
зичликларини сон кўрсаткичлари турлича ва тўқима таркибида пахта ва ипак 
ипларининг миқдорлари бир хил эмаслиги ва бунинг натижасида тўқиманинг 

175 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 

176 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
қалинлиги ҳам турлича бўлганлиги сабабли тўималарнинг юза зичликлари 
турлича. Ластик пахта ипакли трикотаж тўқималарини қалинлиги бўйича 
олиб борилган тахлил шуни кўрсатдики, олинган тўртта вариантнинг 
қалинлигини юқори кўрсаткичи 1,38 мм га тенг бўлган I – вариантли тўқима 
бўлса, паст кўрсаткич 1,09 мм га тенг бўлган IV – вариантли тўқима 
ҳисобланади. Биринчи вариантга 1,38 мм нисбатан бошқа тўқима 
вариантларини қалинлиги солиштирилганда, III – вариантни қалинлиги 1,15 
мм га тенг бўлиб I – вариантни қалинлигига нисбатан 16,7 % га ингичка ва 
кам хомашѐ сарфланган, яъни пахта ипакли ластик трикотаж тўқимасини 
битта ҳалқа қатори, чизиқлий зичлиги 20 текс х 2 пахта ипидан ва иккинчи 
ҳалқа қатори чизиқлий зичлиги 16,7 текс х 1 га тенг ипак калава ипидан 
тўқилган ва тўқима таркибида 77% пахта ва 23% ипак калава ипи ташкил 
этган. IV – вариантни қалинлиги 1.09 га тенг бўлиб, I – вариантни 
қалинлигига нисбатан 12 % га кам. Олинган пахта ипакли ластик 
тўқималарни ҳамма бешта вариантидаги тузилишлари бир бўлиб, уларнинг 
ҳалқа қаторлари турли чизиқли зичликларга эга бўлган иплардан 
тўқилганлиги сабабли уларнинг қалинликлари ва юза зичликлари турлича.
Проффессор А.С. Далидович таълимоти бўйича трикотаждаги хомашѐ 
сарфини юза зичлик билан, яъни тўқимани эни ва бўйи бўйича ҳисоблаш 
тўғри натижа бермаслигини айтиб, тўқимадаги хомашѐнинг сарфини 
ҳисоблашда унинг қалинлиги орқали, яъни ҳажм зичликлари орқали аниқлаш 
аниқ натижа бериши таъкидланган. Шу сабали ластик пахта ипакли трикотаж 
тўқималарини хомашѐ сарфини аниқлаш мақсадида тўртта варинтни юза 
зичлигини унинг қалинлигига нисбати орқали аниқланди ва олинган 
натижалар 2- жадвалда келтирилди. Тўртта вариантимизни ҳажм зичликлари 
бўйича ҳомашѐ сарфини таҳлили шуни кўрсатдики, энг юқори ҳажм зичлик 
343,5 мг/см
3
га тенг I – вариантли 100 % пахта ипидан тўқилган тўқима. Энг 
кам ҳажм зичлик 275,6 мг/см
3
тенг бўлиб, IV – вариантли тўқима эканлиги 
маълум бўлди. II – вариант тўқиманинг ҳажм зичлиги 341,2 мг/см
3
ни ташкил 

177 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
қилиб, III – вариантнинг ҳажм зичлиги 289,8 мг/см
3
тенг бўлиб, биринчи 
вариантга нисбатан 15,6 % га хажм зичлиги кам. II – вариантники 0,66 % га 
кам, IV – вариантники 19,7 % кам эканлиги маълум бўлди. Трикотаж 
тўқималарини ҳақиқий ҳажмий енгиллиги асос тўқимага нисбатан 
ҳисобланган. Масалан: III-вариант трикотаж тўқимасининг ҳажмий енгиллик 
кўрсаткичи асос тўқимага нисбатан қуйидагича аниқланади: 
∆δ
x.й.
= δ
а
– δ
н
= 343,5 – 289,8 = 53,7 мг/см
3
Бу ерда;- ∆δ
x.й
- ҳақиқий ҳажмий енгиллик, мг/см
3
δ
а
- асос тўқиманинг ҳажм зичлиги, мг/см
3
δ
н
- трикотаж вариантининг ҳажм зичлиги, мг/см
3
Тўқиб олинган трикотаж намуналарининг нисбий енгиллиги θ қуйидаги 
формула орқали ҳисобланади: Масалан: IV-вариант трикотаж тўқимасининг 
нисбий енгиллик кўрсаткичи асос тўқимага нисбатан қуйидагича аниқланади: 
θ= (1 - δ
а
/ δ
н
) х 100% = (1-343,5 /275,6) х 100% = -24% 
Олинган бу тўқималарни хажмий зичликларини тахлили шуни 
кўрсатдики, энг кам хомашѐ сарфланган тўқима IV -вариантда ва 275,6 мг/см
3
ни ташкил этиб, тўқима таркибида 42 % пахта ва 58 % ипак калава ипидан 
фойдаланиб тўқима тўқилган.
Шундй қилиб, юқорида келтирилган пахта ипакли ластик трикотаж 
тўқимасини технологик кўрсаткичларини таҳлили шуни кўрсатдики, тўқима 
вариантларини тркибидаги иплар миқдори ва ипларнинг чизиқлий 
зичликлари ҳамда уларни тўқимада жойларини алмаштириш, трикотаж 
тўқимасини технологик кўрсаткичларига ижобий таъсир этиши маълум 
бўлди. 

Download 10.16 Mb.