Nazorat savollari
.
1.Tokzor tuprogiga kanday ishlov beriladi.
2. Tokzorni oziklantirish ima.
3. Tokzorni sugorish usullari
71
10
-mavzu. UZUM HOSILINI TERISh, TAShISh, QURITISh VA SAQLASh.
Reja
1. Uzum xosiini yigib terib olish.
2.Uzum xosilini kuritish.
3.Uzum xosilini saklash.
Tayanch suzlar Uzum xosili .yigib terib olish .pishish davri talab etiladigan
jixozlar uzumni kuritish uzumni saklash
10.1Uzum hosilini terish va tashish.
Buxoro viloyati tuproq-iqlim sharoitida
uzum hosilini talofatsiz yig‘ishtirib olishda avvalam bor, uni pishishidan oldin
chamalash, ya’ni hosil bashoratiga binoan uni yig‘ishtirish rejasini tuzish, hosilni
yig‘ib olish, quritish va saqlashga zarur asbob-uskunalar, quritgichlar, quritish
uchun tayyorlanagan maydon, transport vositalari, qishga saqlash uchun
vaqtinchalik va doimiy sovutgichli omborlarni tayyorlash, xuddi shunday agrotexnik
chora-tadbirlarni o‘tqazilish uchun ilmiy asoslangan tavsiyalardan foydalanish
maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Bundan taqari, uzum mevasini tashish va saqlaydigan idish qutilari, kerakli
uzum mevasini qirqib oluvchi maxsus tok va boshqa qaychilarni shay qilib qo‘yish
va quritish maydonchalarini tayyorlash kerak bo‘ladi. Uzum mahsulotlarini qishda
saqlash uchun omborlarni tayyorlash va shu kabi bir qator ishlab chiqarish
texnologik ishlarni ham e’tibordan chetda qoldirmasligi lozim bo‘ladi. Hosilni
yig‘ishtirib olish vaqti, uning pishganligi yoki ma’lum bir mahsulot ishlab chiqarish
uchun uzumning qandlilik va kislotalilik darajasi aniqlanadi. 8-Jadvalda
Uzbekistonning barcha viloyatlarida ekishga tavsiya etilgan uzum navlari ro‘yxati
keltirilgan.
8-Jadval
Ubekistonda ekishga tavsiya qilingan uzum navlari
72
T/r
Navning nomi
Tumanlar
1
Aleatiko
Viloyatdagi barcha tumanlarda
2
Qora janjal
3
Kattaqo‘rg‘on
4
Kishmish Xishray
5
Magarachskiy
6
Sultoni
7
Surxak kitabskiy
8
Pushti toyfi
9
Risling
10
Rkatsiteli
11
Saperavi
12
Oq husayni
13
Nimrang
14
Venger muskati
15
Qora kishmish
16
Oq kishmish
17
Sug‘diyona
18
Bayan-shirey
19
Go‘zal qora
20
Pushti parkent
21
Perlit
22
Rizamat
23
Ertaki Shreder
Uzbekistonda etishtiriladigan uzum navlari - xo‘raki, kishmishbop va
vinobop navlar toifasiga kiradi.
Shuni alohida qayd etish lozimki, viloyatdagi uzum yetishtirish bo‘yicha
tavsiyalar, ularning biokimyoviy tarkibini aniqlash va quritish maydonchalari,
saqlash uchun maxsus joy sovutgichlar bilan ta’minlanishiga katta e’tibor berish
73
kerak. Viloyatda o‘tkazilgan ko‘pgina tajribalar shundan dalolat beradiki, uzumning
kishmish navi qandliligi 24-25% ligida, mayizbop navlar – 22-23% ligida uzib olish
maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Musallas (oq musallas) tayyorlash uchun uzum mevasining qandliligi 17-
18%, qizil musallas uchun– 18-20% ligida va xo‘raki uzum navlarini tarkibida qand
miqdori 16-17% bo‘lganda yig‘ishtirib olish tavsiya etiladi.
Tayyor uzum hosilini quritish yoki uzoqqa yuborish uchun mo‘ljallangan
uzumzor maydonlarini hosil yig‘ishtirib olishdan 2-3 hafta oldin sug‘orish ishlarini
to‘xtatilishi tavsiya etiladi. Uzumlarni tashish va saqlash uchun yog‘ochdan yoki
plastmassadan yasalgan 10-12 kg li quti va savatlardan foydalanish tavsiya etiladi.
Toklar hosilini chamalash.
Buxoro viloyati uzumchilik xo‘jaliklarida hosilni
chamalash (hosil bashorati), ya’ni biologik hosil yoki haqiqiy hosilni aniqlash,
mirishkor dehqonlar uchun oldindan qancha miqdorda sifatli mahsulot olishini
bashoratlaydi va oldindan tayyorgarlik ko‘rishlari uchun imkon yaratadi. Biologik
hosil tok tuplarini gullash vaqtida, yoki hosilni yig‘ib terishdan oldin o‘rtacha bir
tok tupidagi uzum hosilining o‘rtacha og‘irligi aniqlanadi, tok tupidagi aniqlangan
o‘rta uzum boshiga ko‘paytiriladi va hosildorlik aniqlanadi.
Haqiqiy hosildorlik bir gektardan terilgan uzumni, ya’ni agar 3x2 m tartibda
ekilgan bo‘lsa, 1667 dona tupga o‘rtacha bir tup hosildorligi ko‘paytiriladi. Haqiqiy
hosildorlik bir maydon hosildorligini to‘liq terib olib, hosil topshirish shahobchasi
yoki saqlash omborlariga topshirilgandan so‘ng aniqlangan hosil haqiqiy hosil
hisoblanadi. Uzumni yomg‘ir yog‘magan, havo quruq vaqtida uzish kerak. Xo‘raki
navlar tanlanib, faqat pishgan uzumboshlarigina uziladi. Uzumboshlari o‘tkir bog‘
qaychisi yoki maxsus qaychilar bilan kesiladi, bunda uzumboshining bandidan
ushlab turib kesiladi. Zararlangan yoki shikastlangan mevalar alohida qutilarga
joylanadi. Uzilgan uzum boshlari qutilarga yoki sig‘imi 10-12 kg li savatlarga
joylanadi. Har bir uzum navi hosili alohida qutilarga terib joylanadi. Navlarni
aralashtirib yuborishga yo‘l qo‘yilmaslik lozim. Uzumnini terishda, ularga qulay
bo‘lishi uchun qatorning o‘rtasidan boshlab uzish va qatorning tomonidagi yo‘lga
74
olib chiqish kerak. Uzum maxsus dala shiyponi yoki joyida qutilarga joylanadi.
Uzumni qutilarga joylashtirishda uning uzumboshi bandlari pastga qaratib qo‘yiladi,
yashikda bo‘sh joylar bo‘lmasligi kerak, bunday joylarga massasi 150 g dan kam
bo‘lgan uzum boshlari joylanadi. Uzumni poyezdlarda yoki samolyotda jo‘natishda
quti qopqog‘ining ikkita chetki taxtachalari qoqilgan bo‘lishi kerak. Yashiklarni
taxlashda bu taxtachalar reyka qistirmalar uchun tayanch bo‘lib xizmat qiladi.
15-rasm. Voish usulida o‘stirilgan Kishmish Sultoni uzumi hosilning umumiy
ko‘rinishi.
Bugungi kunda taxtadan yasalgan qutilardan tashqari uzoq vaqt ishlatishga
qulay, engil va mustahkam bo‘lgan plastmassali qutilar keng miqyosda
qo‘llanilmoqda.
Uzum quritish uchun sig‘imi ko‘pi bilan 20 kg li qutilarga uzum mahsuloti
yig‘iladi va quritish shahobchasiga tashiladi. U yerda saralanadi va chippakka
chiqariladi. Ezilgan va yaxshi pishmagan yirik uzumboshlari
75
16--Rasm. Husayni navi uzumining voish usulida parvarishlash.
|
