45
Zamonaviy tarmoqlar ko`p darajali tamoyil bo`yicha barpo etilmokda. Standartlash
bo`yicha xalqaro tashkilot OSI ochiq - tizim modeli darajalar o`rtasidagi vertikal
standartni o`zaro bog`lanishini yoritib beradi. Standartlash bo`yicha etti darajali
etalon modeli OSI 1978 yil barpo etildi.
Hozirda esa, u keng tarqalgan bo`lib, ochiq - tizim uchun ishlatilib kelmokda.
Bu etti funktsional darajalar abonent sistemalarini o`zaro harakatdagi jarayonlarini
mustaqil tarkibiy qismi deb qaraladi. Ularning vazifalarini protokollar darajasi
bo`yicha ko`rib chiqamiz. 1-daraja – kanalli daraja.
Ma`lumotlarni uzatish kanali bilan bevosita bog`langan bo`lib,
axborotlarni
tashuvchi elektr signallar uchun fizik yo`l bilan ta`minlaydi. 2-daraja – kanalli
daraja.
Ma`lumotlar blokini (kadrlarni) 1-darajadan xatosiz uzatishni ta`minlaydi. U bit
oqimida kadrni boshlanishini va tugallanishini aniqlaydi, kadrlar yoki ketmaketlik,
xato bor-yo`qligini tekshiruvchi va uni tuzatuvchi protseduralarni ulaydilar. 3-daraja
– tarmoqli daraja.
Bu daraja tarmoqdagi istalgan ikkita nuqta aloqasini ta`minlash uchun unga 2 daraja
taqdim etgan barcha imkoniyatlardan foydalanadi. Bu daraja ko`p aloqa yo`llariga
ega bo`lgan tarmoq bo`yicha axborotni (provodka) kuzatish,
yoki marshrutlashni
talab qiladigan birgalikda ko`plab ishlaydigan tarmoqlarni, ya`ni ma`lumotlarni
kaysi yo`ldan uzatilishini aniqlashni amalga oshiradi. Marshrutlash, adreslarni qayta
ishlashni bajarish shuningdek, demul`tepleksorlash shu darajada bajariladi.
Tarmoqli daraja ishlash bo`yicha 2 turi mavjud:
1.
Virtual kanal usuli–bunda chaqiriq bo`yicha aloqa kanali o`rnatilib, axborot
uzatiladi va axborot tugashi bilan kanal yopiladi.
2.
Deytagramm usuli–bu usul mustaqil bo`lib, ular
uzatadigan barcha zarur
axborotlarni o`zida mujassamlashtiradi.
4-daraja – transportli daraja.
Kompyuter tarmoqlarida bajariladigan jarayonlar o`rtasida paket axborotlarni
uzatishni reglamentlashtiradi. Ma`lumotlarni uzatilishini tashkil etilishini tugatadi,
46
oqim ma`lumotlarini ―skvoznoy‖ asosda tekshiradi. Axborotni oldingi kurinishi
bo`yicha bloklardan axborotlarni tuplaydi.
Bu daraja ko`plab tarmoq va shlyuzlarda aloqani ta`minlash uchun mukammal va
ishonchli adreslash sxemasini o`z ichiga olishi kerak. Transport daraja–barcha
yuqori darajalardan istagan detallarni va ma`lumotlarni uzatish muammolarini
berkitadi, u o`zidan kuyi daraja bilan standart o`zaro harakatni ta`minlaydi.
5-daraja–seansli daraja.
O`zaro aloqadagi foydalanuvchilarni boshqaradi. Ularning aloqasini o`rnatadi,
avariyali tugallangan seanslarni tiklaydi. Bu daraja regional (domen)
kompyuter
nomlarini sonli adreslarga va aksincha qayta nomlab beradi. U kompyuter yoki
qurilmalarni emas, balki tarmoqdagi jarayonlarni boshqaradi, ularning o`zaro
harakatlarini quvvatlaydi, – amaliy daraja o`rtasidagi jarayonlar
aloqa seanslarini
boshqaradi.
6-daraja–ma`lumotlarni taqdim etuvchi daraja.
Bu daraja uzatiladigan axborotlarni sintaksisi va semantikasi bilan ish yuritadi, ya`ni
bu erda xabarlashayotgan ikki kompyuterga nisbatan, ular qabul qiladigan va
uzatadigan axborotlarni qanday taqdim etilishini va qabul bo`yicha o`zaro
tushunishni o`rnatadi. Masalan, matnli axborotlarni qayta kodlash, tasvir,
raspakovka, tarmoq fayllar tizimini quvvatlash va x.k. masalalarni echadi.
7-daraja–amaliy daraja.
Bu daraja tarmoq va foydalanuvchi o`rtasida
interfeysni, inson uchun barcha
xizmatlarni mumkinligini ta`minlaydi. Bu darajada kamida 5 ta amaliy xizmat
bajariladi: fayllarni uzatish, masofaviy terminalli kirish, xabarlarni elektron uzatish,
so`rov xizmati va tarmoqni boshqarish.
Amalda hisoblash tarmoqlarini barpo etish va uni rivojlantirishda tarmoq tizimlarini
tashkil etishdagi barcha kompleks savollar bo`yicha standartlarni ishlab chiqarish
zaruriyati yuzaga keldi. Standartlash bo`yicha xalqaro
tashkilot yangi tarmoqlarni
va standartlarni aniqlashga imkon yaratdi.
ISDN – bu telefon tarmog`i bo`yicha raqamli ulanish standarti bo`lib, kabelli asbob-
uskunalarda ishlaydi.
47
ISDNning
2
turi
mavjud:
ISDN
BRI
(Integrated
Services
Digital
Networkintegrirovanno`e slujbo` tsifrovo`x setey, Basic Rate Interface-interfeys
bazovogo dostupa) va ISDN PRI (Primary Rate Interfaces-interfeys osnovnogo
dostupa).
ISDN BRI standarti maxalliy telefon kompaniyalari uchun mo`ljallangan. Bu
standartga asosan ISDNda uchta dupleks kanali bo`lib, ular ma`lumotlar uzatish va
so`zlashish uchun ajratiladi.
X.25-ulanish standarti – bu paketli kommutatsiyalangan tarmoq ishi uchun
ishlatiladi. Axborotni uzatish va qabul qilish uchun tarmoqda abonentlar o`rtasida
vaqtinchalik mantiqiy aloqa o`rnatiladi. X.25-past tezlikka ega bo`lib, ISDN
standartiga nisbatan narxi arzonroq.
X.400-ulanish standarti global tarmoqda axborotni uzatish uchun ishlatiladi.
Modemlarni yaratishda signallarni Uzatuvchi standartlar qo`llaniladi:
V.22 bis–ma`lumotlarni tezlik bo`yicha uzatish standartidir. Uning tezligi 2400
bit/sek. V.32–9600 bit/sek va V.32 bis–1400 bit/sek tezlik bo`yicha
uzatish
standartidir. Hozirda MKKTT V.42 modem standarti ishlatimoqda-bu standart
xatolarni korrektsiyalashda ishlatiladi.
MNP5–standart ma`lumotlarni zichlashtirish usulini bajaradi.
YAna bir standart protokol mavjud. U deytagrammdan foydalanuvchi protokol
UDP (User Datagram Protocol) bo`lib, ayrim amaliy dasturlarda ishlatiladi.
