15. 3. Jan’a temanı u’yreniw sabag’ı
Bul sabaq tu’ri tolıq jan’a temanı o’tiwge bag’ıshlanadı. Sonın’ ushın onda u’yge
berilgen wazıypanı tekseriw h’a’m bah’alaw bo’limi bolmaydı. Usı sabaq to’mendegi
jag’daylarda qollanıladı.
Sabaqtın’ ko’lemi u’lken bolg’an jag’dayda;
Sabaq quramalı bolg’an jag’dayda.
Bul sabaqlarda tiykarg’ı oqıtıw metodı bolıp tu’sindiriw esaplanadı. Bunda
oqıtıwshı klass taxtasınan, kartalardan, sızılmalardan, su’wret h’a’m kestelerden,
qosımsha a’debiyatlardan paydalanıladı.
O’tilgen temanı bekkemlew maqsetinde oqıwshılarg’a qatar tapsırmalar beriw
mu’mkin. Bul jan’a materiallardı o’zlestiriwdi an’satlastıradı. Ma’selen: du’nya siyasiy
kartasın u’yrengende siyasiy kartadan paydalanıp to’mendegi wazıypalardı
oqıwshılarg’a tapsırıw mu’mkin:
-
XX a’sirdin’ basına shekem du’nyada qanday iri ma’mleketler bar edi;
-
Birinshi du’nya ju’zi urısınan son’ du’nya siyasiy kartasında qanday
o’zgerisler ju’z berdi;
-
Ekinshi du’nya ju’zilik urıstan keyin qaysı g’a’rezsiz ma’mleketler ju’zege
keldi;
-
XX a’sirdin’ aqırında qaysı ma’mleketler bo’linip, qaysı ma’mleketler
birlesti.
Jan’a temanı u’yreniw sabag’ı to’mendegi bo’limlerden ibarat: sabaqtın’
maqsetin anıqlaw; jan’a temanı tu’sindiriw dawamında oqıwshılardın’ biliw iskerligin
sho’lkemlestiriw lazım; temanı o’z aldına bo’limleri boyınsha ulıwmalastırıw h’a’m
bekkemlew; o’zlestirilgen bilim h’a’m ko’nlikpelerdi a’melde qollaw boyınsha
oqıwshılarg’a tapsırmalar beriw; u’yge tapsırma beriw.
15. 4. Geografiyalıq ko’nlikpelerdi qa’liplestiriw sabag’ı
Sabaqtın’ tiykarg’ı wazıypası geografiya predmetleri ushın say bolg’an
ko’nlikpelerdi qa’liplestiriw. Ko’nlikpeler teoriyalıq bilimlerdi o’zlestiriwge,
bekkemlewge h’a’m a’melde qollawg’a imkan beredi. Ko’p h’allarda bul sabaqlardı
bilimlerin bekkemlew h’a’m geografiyalıq ko’nlikpelerdi qa’liplestiriw sabag’ı da dep
ataladı. Oqıtıwshının’ bilimin asırıwdag’ı wazıypalardın’ qoyılıwı oqıwshılardın’
157
a’meliy iskerliginin’ artıwı menen a’h’miyeti ja’nede artadı. Bunday sabaqlarda
oqıwshılar iskerliginin’ tiykarg’ı forması bolıp a’meliy jumıslardı orınlaw esaplanıp,onı
orınlaw dawamında oqıwshılarda geografiyalıq ko’nlikpeler qa’liplesedi.
A’meliy jumıslar eki tu’rge bo’linedi: oqıtatug’ın (u’yretetug’ın) h’a’m
juwmaqlawshı.
U’yrenetug’ın a’meliy jumıslardın’ maqseti oqıwshılarg’a belgili bir
geografiyalıq tapsırmalardı u’yretiw. Ma’selen: geografiyalıq koordinatalardı anıqlaw,
da’rya suw sarpın esaplaw, territoriyanın’ ta’biyiy geografiyalıq bo’liniwin du’ziw;
demografiyalıq ko’rsetkishlerdi esaplaw; Demek, u’yreniwshide a’meliy jumıslar
uaqtında tu’rli ko’nlikpeler qa’liplestiriledi, tiyisli bilimler bekkemlenedi.
Birneshe u’yreniwshi a’meliy jumıslardan son’ juwmaqlawshı a’meliy jumıs
o’tkiziledi. Onın’ maqseti alıng’an bilim h’a’m ko’nlikpelerdin’ o’zlestiriw da’rejesi
tekseriledi. Ma’selen: To’mengi A’miwda’rya u’lkesinin’ ta’biyiy geografiyalıq
du’zilisi ko’nlikpeleri qa’liplestirilgennen keyin O’zbekstannın’ basqa ta’biyiy
geografiyalıq u’lkelerin oqıwshılar a’meliy shınıg’ıw sabaqlarda o’z betinshe
u’yreniwleri mu’mkin. Bunın’ ushın ta’biyiy geografiyalıq u’lkelerdi u’yreniw
texnologiyasının’ 3-modulli dizimin islep shıg’ıw lazım.
Ha’r bir ta’biyiy geografiyalıq okrug to’mendegi modullerge bo’lip u’yreniledi:
ta’biyiy geografiyalıq rayonnın’ geografiyalıq jaylasıwı h’a’m shegaraları, jer betinin’
du’zilisi, geologiyalıq sharayatı h’a’m paydalı qazılmaları, ishki suwları, topırag’ı
o’simligi h’a’m h’aywanat du’nyası. Usı moduller ja’nede mayda modullerge bo’linedi.
Ma’selen: ekinshi moduldi to’mendegi modullerge bo’liwimiz mu’mkin: relefi;
rayonnın’ geologiyalıq du’zilisi; rayonnın’ paydalı qazılmaları. Oqıwshılar bilim h’a’m
ko’nlikpelerin jaqsı o’zlestiriwleri ushın usı modullerdi ja’nede maydaraq bo’limlerge
bo’liw mu’mkin; janılg’ı-energetika paydalı qazılmaları; metallar; metall emes paydalı
qazılmalar(5-suu’ret). Geografiyalıq qubılıslar h’a’mde obektlerdi de modullerge
ajratıw mu’mkin. Ekonomikalıq h’a’m sotsiallıq geografiya sabaqlarında h’a’mme
xalıq xojalıg’ı tarmaqları yamasa ayırım ma’mleketlerdi modul texnologiyasınan
paydalanıp u’yreniw mu’mkin. Ma’selen: du’nya sanaatın u’yreniwde onı to’mendegi
modullerge bo’lip u’yreniw mu’mkin: metallurgiya sanaatı; mashina qurılısı; jen’il
sanaat; qurılıs; azıq-awqat sanaatı; h’a’m t.b. Olar o’z na’wbetinde ja’nede mayda
modullerge bo’linip ketedi. Ma’selen: mashina qurılısı to’mendegi modullerge
bo’linedi: avtomobil sog’ıw, stanok sog’ıw, podshipnik islep shıg’arıw, teplovoz
qurılısı, samolёt qurılısı, awıl xojalıg’ı mashina sanaatı, keme qurılısı h’a’m t.b.
Geografiyalıq ko’nlikpe h’a’m bilimlerdi qa’liplestiriw sabag’ı to’mendegi
bo’limlerge bo’linedi: ta’limli h’a’m ta’rbiyalı wazıypalardı qoyıw; oqıwshılardı oqıw
quralları menen tanıstırıw (sabaqlıq, karta, kesteler, diagrammalar) olardın’ a’meliy
158
shınıg’ıwlardı orınlawda za’ru’rligi; oqıw jumısların, usılların o’zlestiriw boyınsha
ko’rsetpeler beriw; a’meliy jumıslardı orınlaw ushın ko’rsetpeler beriw; orınlang’an
a’meliy jumıslar na’tiyjelerin ra’smiylestiriw; u’yge tapsırma beriw h’a’m onı orınlaw
boyınsha ko’rsetpeler beriw;
A’meliy
jumıslardın’
orınlanıwı
h’a’m
na’tiyjeliligi
sabaqtı
anıq
sho’lkemlestiriwine baylanıslı; salıstırıw; a’piwayı esap kitaplardı orınlaw; belgili reje
yamasa forma tiykarında geografiyalıq qubılıslardın’ sıpatlamasın du’ziw; baylanıslardı
anıqlaw; karta menen islew h’a’m t.b.
Geografiyalıq bilim h’a’m ko’nlikpelerdi qa’liplestiriw sabag’ında tek
juwmaqlawshı a’meliy jumıslar orınlanadı. Bunday sabaqlar to’mendegi
sho’lkemlestiriw bo’limlerinen ibarat; sabaqtın’ maqsetin qoyıw; jan’a bilimlerdi
tu’sindiriw protsessinde oqıwshılardın’ biliw iskerligin sho’lkemlestiriw; sabaqtın’
regional bo’limleri boyınsha juwmaqlaw h’a’m bekkemlew; alıng’an bilim h’a’m
ko’nlikpelerdi a’melde qollanıw; u’yge tapsırma beriw.
|
