45
4. 2. Geografiya sabaqlarında oqıtıw metodların tan’law texnologiyası
Geografiya sabaqlarında oqıtıw metodların tan’law ju’da’ za’ru’r
wazıypalardan biri esaplanadı. Eger metod natuwrı tan’lang’an bolsa, oqıtıwshı
h’a’m oqıwshının’ birgeliktegi iskerligi na’tiyjesiz bolıp qaladı. Sonın’ ushın
oqıtıw metodların tan’law belgili bir printsip tiykarında alıp barılıwı za’ru’r. Olar
to’mendegilerden ibarat.
«Tan’lang’an metod» o’tiletug’ın temanın’ mazmunına sa’ykes keliwi kerek.
Bul metodtın’ na’tiyjeliliginin’ birinshi sha’rti esaplanadı. Ko’binese bir tu’rdegi
mazmung’ı iye sabaq o’tiwde bir metodtı qollanıw ko’p jag’daylarda na’tiyje
bermeydi. Sonın’ ushın oqıtıwshılar h’a’m oqıwshılardın’ iskerligine sa’ykes
keletug’ın metodlardı tan’law kerek. Bunda oqıwshılardın’ biliw imkaniyatları,
olar a’melge asıratug’ın iskerliktin’ quramalılıg’ı, waqtı,
geografiya kabinetinde
za’ru’r dereklerdin’ bar yaki joqlıg’ı metod tu’rin anıqlap beredi.
Oqıtıw metodın tan’lag’anda oqıwshılardın’ biliw qa’biletin esapqa alıw
printsipi baslı orın tutıp, bunda to’mendegilerge itibar beriledi:
Oqıw temasının’ quramalılıg’ı;
Teoriyalıq bilimler ko’lemi;
Klass oqıwshıları da’rejesi;
Oqıwshılardın’ o’z betinshe jumısların orınlaw qa’bileti;
Geografiya biliminin’ o’zgesheliklerin esapqa alıw printsipi; Geografiyalıq
bilim beriwdin’ o’zgesheliklerine qarap to’mendegi tu’rlerge bo’linedi.
- geografiyalıq qubılıslardın’ sırtqı ko’rinisi h’aqqındag’ı bilimler. Bul
bilimler oqıwshılarda u’yrenilip atırg’an waqıyalar h’aqqındag’ı elesletiwlerdi
qa’liplestiredi: Ma’selen: tawlar, tog’aylar, gu’ller, ko’ller, da’ryalar, kartalar h’
t.b.
- geografiyalıq qubılıslar, kosmos ken’isligi h’aqqındag’ı
bilimler; -
geografiyalıq qubılıslardın’ elementleri h’aqqındag’ı bilim. Bunday bilimge
topıraqtın’ o’nimdarlıg’ı, ıg’allıq, puwlanıw, intensiv h’a’m ekstensiv xojalıq, taw
jınıslarının’ qattılıg’ı, suwdın’ duzlılıg’ı xojalıq, taw jınıslarının’ qattılıg’ı, suwdın’
duzlılıg’ı, temperaturası h’a’m t.b.
- geografiyalıq protsessler h’aqqında bilim. Bug’an samal, jawınlar, suw
eroziyası, su’riletug’ın jerler,
jer silkiniwler, o’ndiris protsessleri,
migratsiya,
urbanizatsiya,h’a’m t. b. protsessler kiredi;
- geografiyalıq ortalıq h’a’m qubılıslardın’ du’zilisi h’aqqındag’ı bilim.
Bug’an jer qabatının’ du’zilisi, jerdin’ ishki du’zilisi, awıl xojalıg’ının’ du’zilisi,
topıraqtın’ du’zilisi, xalıq xojalıg’ının’ du’zilisi, h’.t.b.
46
- geografiyalıq qubılıslar arasındag’ı baylanıslar h’aqqındag’ı bilim,
ma’selen, sebep h’a’m aqıbetler, sutkalıq, kosmoslıq, funktsional baylanıslar.
Bulardın’ h’a’r biri o’z aldına oqıtıw metodların qollanıwdı talap etedi.
Qollanılatug’ın metodlar to’mendegi talaplarg’a juwap beriwi tiyis:
a)
metodtın’ ta’rbiyalıq a’h’miyeti oqıwshılardın’ rawajlanıwına,
qızıg’ıwshılıg’ına ta’sir ko’rsetiwi kerek;
b) tan’lang’an metod ilimiy jaqtan qanshelli tiykarlang’an bolsa, sonshelli
anıq bolıwı kerek;
v) metod g’alabalıq bolıwı kerek;
g) metod na’tiyjeli bolıp oqıw materialların bekkem iyelewge
bag’darlang’an bolıwı za’ru’r.
SORAW HA’M TAPSIRMALAR
1. Geografiya sabaqlarında metodlardı tan’lawda nelerge itibar beriledi?
2.Geografiya ortalıq h’a’m qubılıslardın’ sırtqı ko’rinisi h’aqqındag’ı
bilimler
qanday sho’lkemlestiriledi?
3. Geografiya
