sabaqlarında metodlardı tan’law qalay a’melge asırıladı?
4. 3. Geografiya ta’liminde pedagogikalıq h’a’m xabar texnologiyalarınan
paydalanıw
Pedagogikalıq texnologiya M.V.Klarinnin’ pikirinshe «pedagogikalıq
maqsetlerge erisiw jolında paydalanatug’ın barlıq jeke, u’skeneli h’a’m
metodologiyalıq qurallardın’ jıyındısı h’a’m olarg’a a’mel qılıw ta’rtibi» dep
esaplansa,
V.P.Bespalko
«Oqıtıwshının’ sheberligine baylanıslı bolg’an
pedagogikalıq iskerlik na’tiyjeligi h’a’mde oqıwshı shaxsın qa’liplestiriwge
bag’darlang’an protsesstin’ joybarı» ekenligin atap ko’rsetti, al Yu.K.Babanskiy
«Oqıtıwshı h’a’m oqıwshının’ o’z-ara baylanısqan xa’m bilim beriw maqsetin
a’melge asırıwg’a bag’darlang’an iskerlikti ta’rtipke salıwshı usıl» dep esaplaydı.
Sonday-aq, N.Saydaxmedov «Oqıtıwshının’ oqıtıw (ta’rbiya) quralları ja’rdeminde
oqıwshılarg’a belgili bir sha’rayat jaratıp beriw h’a’m izbe-izlik penen olarda
aldınnan belgilengen bilimlerdi qa’liplestiriw protsessi» ekenligin atap o’tedi.
O’zbekstan, Rossiya h’a’m basqa bir qatar G’MDA ma’mleketleri
bilimlendiriw sistemasına XX a’sirdin’ 90-jıllarınan baslap, «pedagogikalıq
texnologiyalar»,
«aldın’g’ı
pedagogikalıq
texnologiyaları»,
«Mektep
texnologiyaları», «Xabar texnologiyaları», sıyaqlı tu’sinikler kirip keldi.
XX a’sirge kelip ilim, texnikanın’ joqarı da’rejede rawajlanıw mu’na’sibeti
menen bilimlendiriw sistemasında bir qatar mashqalalar ju’zege keldi. Bunday
47
mashqalalarg’a aldınnan kepillestirilgen na’tiyjelerdi alıwg’a bag’darlang’an ta’lim
texnologiyaların rejelestiriw h’a’m a’melge asırıw kiredi.
Sol maqsette XX a’sirdin’ 50-70-jıllarında AQSh-da B.Blum. D.Kratvoll,
N.Gronlund, Dj.Keroll, Dj.Blok, A.Anderson h’a’m basqa alımlar ta’repinen
rejelestirilgen na’tiyjelerdi alıwdı kepillestiretug’ın, qayta ta’kirarlanatug’ın
pedagogikalıq tsiklın o’z ishine alg’an texnologiyalar islep shıg’ıldı. Bul
texnologiyalar keyin-ala Evropada da qollanıla basladı. Pedagogikalıq
texnologiyalar boyınsha ilimiy jurnallar baspadan shıg’a basladı.
«Pedagogikalıq texnologiya - bul ta’lim formaların jedellestiriw wazıypasın
go’zlegen oqıtıw h’a’m bilimlerdi o’zlestiriwdin’ barlıq protsesslerin texnika
h’a’m texnologiyalıq faktorları, olardın’ birgeliktegi h’a’reketlerin jaratıw h’a’m
anıqlawdın’ izbe-izlik metodı».
Rossiyada pedagogikalıq texnologiyalar XX a’sirdin’ 90-jıllarınan baslap
tarqala basladı. Bul texnologiyalardı jaratıwda belgili alımlar B.İ. Bespalko,
M.V.Klarin,
V.G.Guzeev,
T.S.Nazarov,
N.D.Nikondova,
N.F.Kostenko,
V.R.İmakova, G.İlin, B.İ.Bulin, Yu.G.Molokova, O.Episheva, P.K.Selevko
ta’repinen u’lken jumıslar a’melge asırıldı. «Shkolnıe texnologii» jurnalı baspadan
shıg’a basladı. Pedagogikalıq texnologiyalar ta’limnin’ basqa basqıshlarında da
(mektepke shekem ta’lim, baslang’ısh, orta, orta arnawlı h’a’m joqarı ta’lim)
qollanıla basladı.
O’zbekstanda pedagogikalıq texnologiyalar tarawında 2000-jıllardan baslap
iri ilimiy jumıslar h’a’m oqıw qollanbalar baspadan shıg’a basladı. Bul tarawda
qa’niygeler
B.P.Farberman,
N.Saydaxmedov,
F.Jumabaev,
A.Ochilov,
B.Ziёmuh’ammedov, Sh.Abdullaev, J.O.Tolipova, A.T.G’ofurov h’a’m t.b. u’lken
jumıslar a’melge asırdı.
Geografiya ta’liminde pedagogikalıq h’a’m xabar texnologiyaların qollanıw
h’a’m geografiyalıq ta’lim texnologiyaların islep shıg’ıw boyınsha İ.V.Dushina,
V.T.Dmitreva,
A.N.Vorobev,
O.A.Ushakova,
N.V.Novenko,
İ.İ.Barina,
O.A.Baxchieva h’a’m basqalar jumıs alıp barmaqta.
O’zbekstanda geografiya ta’liminde pedagogikalıq h’a’m xabar
texnologiyaların qollanıw a’sirese geografiyalıq texnologiyalardı islep shıg’ıw
boyınsha ilimiy h’a’m metodikalıq jumıslar islenbekte. Pedagogikalıq
texnologiyalardın’ ajıralmas bo’legi bolg’an test tapsırmaları h’a’mme pa’nlerde,
a’sirese joqarı oqıw orınlarına kiriw imtixanlarında ken’ qollanıla basladı. Sonı da
aytıp o’tiw kerek, barlıq oqıw pa’nlerinen testler islep shıg’ıldı h’a’m baspadan
shıg’arıldı. Bul bazı bir mashqalalardı keltirip shıg’ardı h’a’m testlerdin’ tek bir
bag’darda du’ziliwine alıp keldi. Testologiya, yag’nıy oqıtıw maqsetlerin test
48
tapsırmaları
arqalı
ko’rsetiw
pedagogikalıq
texnologiyalardın’
aqırg’ı
basqıshlarının’ biri esaplanadı.
O’zbekstanda 1992-jıldan baslap ma’mleketimiz Prezidenti İ.A.Karimov
pa’rmanına muwapıq joqarı h’a’m orta arnawlı oqıw orınlarına qabıl etiw
pedagogikalıq test sınawları tiykarında o’tkeriletug’ın boldı. Joqarı h’a’m orta
arnawlı mektep mashqalaları institutında pedagogikalıq texnologiyalar ta’limi
sıpatında bo’lim ashıldı.
Geografiya ta’liminde oqıtıw texnologiyaları aldınnan qollanılıp kelinedi,
ayırımları endi qollanılmaqta. İ.V.Dushina (2004) ta’repinen geografiya ta’liminde
qollanılatug’ın texnologiyalar to’mendegi tu’rlerge bo’lingen: logikalıq tayanısh
konspektler texnologiyası; oqıw jumısları usılların qa’liplestiriw texnologiyası;
oqıtıwda oqıw iskerligin qa’liplestiriw texnologiyası; kommunikativ-baylanıs
texnologiyası; oqıwshılarda joybarlar du’ziw iskerligi texnologiyası.
Ha’zirgi waqıtta geografiya ta’liminde pedagogikalıq h’a’m xabar
texnologiyaların
qollanıwdın’
ilimiy-metodikalıq
tiykarları
to’mendegi
bag’darlarda islep shıg’ılıwı tiyis.
|
