O’zbekiston Respublikasiga investitsiyalarni jalb qilishning asosiy yo’nalishla

Bir davlatdan boshqa davlatga daromad olish uchun yo’naltirilgan har qanday shakldagi mulkni to’la qonli ravishda xorijiy investitsiya deyishimiz mumkin. Ammo shunday mulk shakllari borki, biz ularni xorijiy investitsiya deya olmaymiz. Masalan, elchixona chet davlat mulki hisoblanadi, yoki xorijiy fuqaro shaxsiy uy sotib olsa bu xorijiy shaxs mulki hisoblanadi, lekin xorijiy investitsiya bo’la olmaydi. Xorijiy investitsiyalar - bu chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklardir. 1998 yil 30 aprelda qabul qilingan «Chet el investitsiyalari to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi qonunining 3-moddasida «Chet ellik investorlar asosan daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat ob’ektlariga qo’shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga doir huquqlar, shu jumladan, intellectual mulkka doir huquqlar, shuningdek chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad O’zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari deb e’tirof etiladi».1 Xorijiy investitsiyalarining umumiy ta’rifi F. Xeniusning 1947 yil AQSHda chop etilgan tashqi savdo lug’atining 2-nashrida quyidagicha berilgan: «Xorijiy investitsiyalar – bu bir mamlakat hududidan ikkinchi mamlakat hududiga kiritilgan, eksport kilingan investitsiyalar»².

• 
  iqtisodiy barqarorlik;
  
• 
  inflyatsiya jarayonlarini tartibga solish va milliy valyuta-so’mning to’lov qobiliyatini oshirishga yo’naltirilgan makroiqtisodiy siyosat.
  Hozirgi paytda O’zbekiston Respublikasida qulay investitsiya loyihalarini tuzish va ularni moliyalashtirish bo’yicha quyidagi omillar mavjud:
  

• 
  investitsiya loyihalari bilan shug’ullanuvchi shaxslarni rag’batlantirish;
  
• 
  sanoatning ustuvor sohalari, yoqilg’i, energetika majmualari bo’yicha investitsiya loyihalarini tuzishni jadallashtirish;
  
• 
  iqtisodiyotda ilm fanga talab kuchli tarmoqlarida ishlab turgan quvvatlarni yangilash va yangilarini barpo etish bo’yicha intellektual investitsion loyihalarni amalga kiritilishi.
  

• 
  chetga chiqarilayotgan kapital o’rnini qoplovchi xorijiy investitsiyalarni jalb qilmaslik chetga kapital chiqaruvchi mamlakatning iqtisodiy o’sish sur’atlarini sekinlashtirishi mumkin;
  
• 
  kapitalni eksport qiluvchi mamlakatlar uchun kapitalni chetga chiqarish ularda bandlik darajasining pasayishiga olib keladi;
  
• 
  chetga kapital chiqarish mamlakat to’lov balansiga salbiy ta’sir kiladi.
  

Kapitalni qabul qiluvchi mamlakatlar uchun esa quyidagi ijobiy tomonlar xos:

• 
  boshqariladigan kapital importi mamlakat iqtisodiy o’sishiga yordam beradi;
  
• 
  jalb qilingan kapital qo’shimcha ish o’rinlarini yaratadi;
  
• 
  xorijiy kapital yangi texnologiyalarni olib keladi, samarali menejment esa mamlakatda ilmiy-texnika taraqqiyoti (ITT)ni tezlashtiradi;
  
• 
  kapitalning kirib kelishi retsipient mamlakat to’lov balansining yaxshilanishiga olib keladi.
  

O’z navbatida kapitalni jalb qilishning salbiy oqibatlari ham mavjud:

• 
  xorijiy kapital milliy kapitalning o’rnini egallab, uni foyda normasi yuqori tarmoqlardan siqib chiqaradi, natijada ma’lum sharoitlar ta’sirida mamlakat iqtisodiyotining bir tomonlama rivojlanishi va uning iqtisodiy holati xavf ostida qolishi mumkin;
  
• 
  kapital importi ko’pincha retsipient mamlakat bozorlarida o’z hayotiy tsiklini o’tab bo’lgan tovarlarni o’tkazish bilan bog’liq, shuningdek, ishlab chiqarishdan sifatsizligi aniqlanganligi bois olib tashlangan tovarlar bilan bog’liq bo’ladi;
  
• 
  ssuda kapitali importi mamlakat tashqi qarzining ko’payishiga olib keladi;
  
• 
  moliyaviy inqirozlar natijasida va fond bozorlaridan kapitalning oqib ketishi mamlakat valyutasining barqarorligiga va umumiy moliyaviy-iqtisodiy holatga jiddiy zarar yetkazadi.
  

Misol uchun 1997 yilda Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida yuz bergan moliyaviy inqiroz va uning jahon iqtisodiyotiga ta’sirini keltirish mumkin.