|
Volume-1, issue-5Bog'liq 56-61 Safarova Nigora Nasilloyevna
VOLUME-1, ISSUE-5
60
V. A. Adolf asarlarida kasbiy kompetentsiya nafaqat kasbiy muammolarni ongli
ravishda hal qilishni ta’minlaydigan vosita, balki talaba shaxsini shakllantirish shartlaridan biri
sifatida ham ishlaydi [1, 310].
E. P. Tonkonogaya kasbiy kompetentsiyani rasmiy maqomiga muvofiq yangi
sharoitlarda pedagogik va boshqaruv funktsiyalarini bajarishga tayyorlik va qobiliyatni
belgilaydigan ajralmas kasbiy va shaxsiy xususiyat sifatida ko`rib chiqadi. Ushbu ta’rif asosida
kasbiy sohada quyidagi fazilatlar zarur: umumiy madaniyat; shaxs va faoliyatning gumanistik
yo`nalishi; muammolarni, pedagogik hodisalar va jarayonlarni tizimli ko`rish, ijodiy qaror qabul
qilish qobiliyati; zamonaviy pedagogik va boshqaruv texnologiyalariga ega bo`lish, aloqa
madaniyati; kasbiy sohada fikrlash va faoliyatning ijodkorligi, aks ettiruvchi madaniyatning
mavjudligi.
Biroq, zamonaviy psixologik-pedagogik adabiyotlar tahlili shuni ko`rsatadiki,
ko`pchilik olimlar o`z tadqiqotlarida "o`qituvchining kasbiy kompetensiyasi" va "bo`lajak
o`qituvchining kasbiy kompetensiyasi" tushunchalarini farqlamaydilar. Ushbu toifalarni
farqlash, bizning fikrimizcha, nazariy va amaliy jihatlarda ham muhimdir, chunki bu bo`lajak
o'qituvchining kasbiy kompetentsiyasi o'qituvchi faoliyatining eng muhim xususiyatlaridan
biriga aylanishi kerak, kasbiy va pedagogik tayyorgarlik natijasida va uning samarali
faoliyatining eng muhim sharti sifatida ishlaydigan o`qituvchining ajralmas sifati[8, 386].
Kasbiy kompetentsiyaning funktsional rivojlanishi bo`yicha tadqiqotlar shuni
ko`rsatdiki, bo`lajak o`qituvchini kasbiy shakllanishining dastlabki bosqichlarida ushbu
jarayonning nisbiy avtonomiyasi mavjud va kasbiy faoliyatni mustaqil amalga oshirish
bosqichida kompetentsiya tobora kasbiy muhim fazilatlar bilan birlashtirilmoqda.
Shubhasiz, talaba yoki hatto universitet bitiruvchisi kasbiy mahoratning eng yuqori
darajasiga erishgan o`qituvchi sifatida qaralishi mumkin emas. Shunga qaramay, universitetda
o`qish jarayonida uni kasbiy jihatdan yaxshilashga imkon beradigan fazilatlarni shakllantirish
kerak.
Ko`pincha "mutaxassisning kasbiy kompetentsiyasi" tushunchasi "professionallik",
"pedagogik mahorat" tushunchalarining sinonimi sifatida ishlatiladi va umumiy va kasbiy
bilimlarning, amaliy ko`nikmalarning, kasbiy ahamiyatga ega bo`lgan shaxsiy fazilatlarning
murakkab birlashishi sifatida qaraladi, bu o`qituvchining kasbiy sohadagi muvaffaqiyatli
faoliyatini ta’minlaydi. Ushbu tushunchalarni almashtirish mumkin emas. Shu bilan birga, biz
kasbiy kompetentsiya faqat ishlaydigan o`qituvchida to`liq namoyon bo`lishi mumkin degan
fikrni baham ko`ramiz.
Pedagogik faoliyatning o`ziga xosligi faqat yuqori ixtisoslashgan kompetentsiyaning
mavjudligini qabul qilib bo`lmaydi. Ta’lim sohasidagi bo`lajak mutaxassisning kasbiy mahorati
barcha turdagi kasbiy kompetentsiyalarning kombinatsiyasi bilan belgilanadi: maxsus, ijtimoiy,
shaxsiy, individual[3, 34].
Bundan tashqari, bo`lajak o`qituvchining kompetensiyasi kasbidan, kasbiy faoliyat
sohasidagi vakolatidan va psixologik-pedagogik kompetentsiyasidan qat’i nazar, o`qituvchi
uchun zarur bo`lgan umumiy kompetentsiyaning birligi sifatida qaralishi kerak.
Shunday qilib, erkin va faol fikrlashga, o`quv jarayonini modellashtirishga, mustaqil
ravishda ta’lim va tarbiyaning yangi g`oyalari va texnologiyalarini yaratishga va amalga
oshirishga qodir bo`lajak o`qituvchining kasbiy kompetentsiyasini shakllantirish muammosi
zamonaviy ijtimoiy - iqtisodiy sharoitda dolzarbdir, bu esa qo`shimcha ko`rib chiqish va
tushuntirishga olib keladi. Ushbu kontseptsiyani kompetensiyaga asoslangan yondashuv nuqtai
nazaridan ta`limni rivojlantirishning yangi uslubiy yaxlit qo`llanmasi sifatida. Chunki kasbiy
|
| |
