60
qilishga, ya’ni ishlab chiqarishni dastlabki materiallar va
komplektlovchi
qismlar
bilan
ta’minlash
tizimida aloqalar va
bog’lanishlarni yo’lga qo’yish va takomillashtirishga, ishlab chiqarishning
o’zini
optimallashtirish
va
tayyor
mahsulot
sotish
tizimini
ratsionallashtirishga
ma’lum
jihatdan
bog’lab
qo’yadi.
Ishlab
chiqarishning xalqaro vertikal integratsiya darajasi bitta TMK filiallarining
ushbu kompaniyaning boshqa mamlakatlardagi filiallariga eksporti hajmini
hisoblash yo’li bilan aniqlanishi mumkin.
Bunday mahsulotni tayyorlash tobora ko’proq autsorsing
munosabatlari
bilan
birga
rivojlanmoqda.
«Fortune» jurnalining
ma’lumotlariga ko’ra, rivojlangan mamlakatlardagi kamida 90 %
korxonalar hech bo’lmaganda bitta biznes-jarayonni amalga oshirish
uchun autsorsingdan foydalanadi.
1
. TMKlar tomonidan autsorsingning eng
faol qo’llaniladigan asosiy shakllariga
ishlab chiqarish autsorsingi, ya’ni
ofshor
shartnomaviy
ishlab
chiqarish
(OEM-original
equipment
manufactures), XXI asr boshida eng ko’p rivojlangan biznes-jarayonlar
autsorsingi, axborot texnologiyalari autsorsingi («ofshor dasturlash»),
shuningdek ITTKI autsorsingi («bilimlar autsorsingi») kiradi.
Ishlab
chiqarishni
diversifikatsiyalash
turli
qabul
qiluvchi
mamlakatlarda har xil mahsulotlarni ishlab chiqarishni bildiradi. Ma’lum
bir mahsulotni u yoki bu mamlakatda ishlab chiqarishni yo’lga
qo’yishning shu tovarni eksport qilishdan ko’ra maqsadga muvofiqligi
qabul qiluvchi mamlakatda bu mahsulot uchun import bojining miqdori
bilan aniqlanadi. Yuqori import boji va o’sayotgan talab vaziyatida xalqaro
kompaniya shu mahsulot eksporti o’rniga uni import qiluvchi mamlakatda
ishlab chiqarish haqida qaror qabul qilishi mumkin.
Bundan tashqari bir
turdagi mahsulotni shu mamlakatda, boshqa turdagisini boshqa
mamlakatda ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish xalqaro kompaniyaga o’zini
boshqa mamlakatlarda boshqa mahsulot mustahkam talabga egaligi va
yangi bozorda o’rnashish bo’yicha
muvaffaqiyatsizligi holatida,
kompaniya o’z yo’qotishlarini har xil mamlakatlardagi boshqa tovarlarni
ishlab chiqarish va sotishni oshirish hisobiga qoplashi mumkinligi bilan
sug’urtalagan holda yangi bozorlarga kirish imkonini beradi.
Ishlab
chiqarishni
diversifikatsiyalash
masalasi
milliy
korxonalarimizning ham jahon bozorlarida muvaffaqiyatli faoliyat
ko’rsatishining muhim shartlaridan biri hisoblahadi.
Hozirgi kunda,
O’zbekistonda
milliy
iqtisodiyotimizni
diversifikatsiyalash
uni
mustahkamlash va barqaror rivojlanishida muhim rol o’ynamoqda va bu
1
http://www.Plub.ru/Defoutsourcing.html. Dasturiy mahsulotlar laboratoriyasi.
61
borada ma’lum natijalarga erishilmoqda. Mamlakatimizda mustaqillik
yillarida iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishini takomillashtirish borasida olib
borilgan chora-tadbirlar natijasida ijobiy sifat o’zgarishlariga erishildi. Bu
avvalambor YAIMning tarmoq tarkibida ro’y bergan o’zgarishlarda o’z
aksini topadi (3.2-jadval).
