46
Bundan tashqari, mahalliy firmalar bilan qo’shma korxonalar tuzish yo’li
bilan savdo-sotiq bozorini va yangi samarali texnologiyalarga erishish
imkoniyatlarini kengaytirish.
3. Qabul qilayotgan
mamlakatning sanoati, moliya-kredit tizimi,
savdo kanallari va infratuzimasidan foydalanish.
Ko’pchilik xalqaro kompaniyalar uchun milliy firmalardan
transmilliy korporatsiyalarga o’tish jarayonida ularning tashqi iqtisodiy
faoliyatining muayyan ketma-ketligi (bosqichlari) odatiy hol bo’lib
qoldi
(3.1-rasm).
Birinchi bosqich o’z ichiga bir martalik eksport-import bitimlarida
aks etuvchi, turli davlatlardan bo’lgan hamkorlar orasidagi shartnoma
munosabatlarini oladi. Bu bosqichda hamkorlar hali yetarli darajada bir-
birlarining
moliyaviy
imkoniyatlari,
ilmiy-sanoat
potensiali
va
ishbilarmonlik uslubini bilmaydilar.
Ikkinchi bosqichda har xil davlatlardan bo’lgan hamkorlar orasidagi
munosabatlarning navbatdagi kengayishi va takomillashuvi ko’rsatkichi
bo’lib ikki yil va undan ortiq muddatga mo’ljallangan
uzoq muddatli
shartnomalar xizmat qilishi mumkin. Bir qator hollarda bunday
shartnomalar kapitalning kredit shaklida olib chiqilishi, asbob-uskunalarni
yetkazib berilishi, texnologiyalarni o’tkazilishi, shuningdek ilmiy-
texnikaviy hamkorlikni ko’zda tutadi.
Uzoq muddatli shartnomalar eksporter uchun
sifati sotib oluvchiga
ayon bo’lgan tovarlar va xizmatlarning savdo bozorlari barqarorligini
ta’minlash nuqtai nazaridan jozibali hisoblanadi. Bundan tashqari
eksporterlar transport kompaniyalari bilan uzoq muddatli doimiy
kelishuvlar tuzish yo’li bilan transport harajatlarini
qisqartirish hisobiga
o’z mablag’larini tejaydilar. Bularning hammasi reklama, xaridorlarni
qidirish, ko’p sonli bir martalik shartnomalarni tayyorlash harajatlarisiz
tijorat harajatlarini pasaytirish imkonini beradi.
Import qiluvchilar uchun uzoq muddatli shartnomalar yaxshi ma’lum
bo’lgan va o’zini yaxshi tomondan tavsiya qilgan
tovarlar va xizmatlar
yetkazib
berilishi
barqarorligini
ta’minlaydi.
Rivojlanayotgan
mamlakatlardan xomashyo tovarlari import qilingan holatda importerlar
eksporterlarga kapitalni ssudaga berish, so’ngra esa ma’lum darajadagi
foizlar bilan uzoq muddat mobaynida o’zining yoqilg’i,
xomashyo
materiallariga bo’lgan talablarini barqaror ta’minlash uchun, uni mahsulot
shaklida qaytarish imkoniyatiga egadir.
47
Hamkorlikning
keyingi
bosqichida
to’g’ridan-to’g’ri xorijiy
investitsiyalar, litsenziyaviy kelishuvlar, konsorsiumlar (ma’lum bir
maqsadlarni amalga oshirish, ko’pincha tashqi
bozorga birgalikda kirish
uchun o’zaro konfidensial kelishuvlar bilan bog’langan hamkor-
ishtirokchilarning vaqtinchalik birlashuvidir) tuzish amalgam oshiriladi.
Bu bosqichda har xil mamlakatlardan bo’lgan hamkorlar bir-birlariga baho
berishgan, bir-birlarining ishonchliligiga va ish yuzasidan shartnomalarni
tuzishni davom ettirishning maqsadga muvofiqligiga ishonch xosil
qilishgan.
O’zbekistonda Vazirlar Mahkamasining 12.12.2000 yildagi 473-sonli
«Xalqaro shartnomalar loyihalarini tayyorlash va O’zbekiston
Respublikasining xalqaro shartnomalar bo’yicha
majburiyatlarini bajarish
tartibi to’g’risida»gi Qaroriga muvofiq xalqaro shartnomalar loyihalarini
Transmilliy kompaniya
Qo’shma korxonalar
Bevosita xorijiy
investitsiyalar
Кonsorsiumlar
Litsenzion
bitimlar
Eksport-
import bitimi
Eksport-import
bitimi
Eksport-import
bitimi
