48
ekspertlar darajasida ishlab chiqish va xalqaro shartnomalar bo’yicha
majburiyatlarning
bajarilishini
ta’minlash
quyidagi
O’zbekiston
Respublikasining vazirliklari va idoralarining zimmasiga yuklangan:
-
tashqi iqtisodiy faoliyat, shu jumladan savdo-iqtisodiy hamkorlik,
investitsiyalarni rag’batlantirish va o’zaro himoya qilish hamda texnik
yordam ko’rsatish masalalari bo’yicha –
Tashqi iqtisodiy aloqalar,
investitsiyalar va savdo vazirligi, Iqtisodiyot vazirligiga;
- investitsiya va valuta-moliya hamkorligi masalalari bo’yicha -
Moliya vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo
vazirligi, Markaziy Bank, Iqtisodiyot vazirligi, Davlat soliq qo’mitasiga;
- soliqqa tortish va soliq qonunchiligiga rioya qilishdagi hamkorlik
masalalari bo’yicha - Davlat soliq qo’mitasi, Moliya vazirligi, Tashqi
iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligiga;
- davlat mulkini begonalashtirish va ulardan foydalanish, huquqlarni
e’tirof etish va mulkiy munosabatlarni tartibga solish masalalari bo’yicha -
Davlat mulk qo’mitasi, Adliya vazirligiga;
-
ilmiy-texnikaviy hamkorlik, shuningdek xuquqiy muhofaza va
intellektual mulk ob’yektlaridan foydalanish shartlari masalalari bo’yicha -
Fan va texnika davlat qo’mitasi, Fanlar akademiyasi, Tashqi iqtisodiy
aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi, Adliya vazirligiga.
Jahon amaliyotida litsenzion bitimlarning imzolanishi, texnologiyalar
bilan almashinuv, xalqaro ilmiy-texnik kooperatsiya bir birlarining sanoat,
tijorat, tadqiqot potensiallaridan to’liqroq foydalanish imkonini beradi.
Bunda litsenzion bitimlar texnologiyalar
bilan almashinish, barter va
kompensatsiya bitimlari uchun qurol sifatida keng ishlatiladi.
Uchinchi davlatlar bozorlarida konsorsium tarkibida birgalikda o’z
tovar va xizmatlari bilan ishtirok etish hamkorlarga turli buyumlar va
komplekt uskunalarning birmuncha keng assortimentini taklif etish,
qaltisliklarni o’zaro taqsimlash, yangi bozorlarni o’zlashtirish bo’yicha,
texnologiyalar
va
nou-xaular
bilan
o’zaro almashuv bo’yicha
imkoniyatlarni kengaytirish, shuningdek moliyaviy resurslarni birlashtirish
hisobiga o’z faoliyati uchun zaruriy moliyalashtirishni ta’minlash imkonini
beradi.
Ko’pincha konsorsiumlarga yakka o’zi
tashqi bozorga chiqish
imkoniyatiga ega bo’lmagan yoki eksport sanoati uchun zarur uskunalar
bilan jihozlanmagan katta bo’lmagan kompaniyalar birlashadi. Bu
muammolarni ular birgalikda tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish
uchun mamlakat ichki bozorida o’ziga o’xshash kompaniyalarning kuchi
va resurslarini birlashtirish yo’li bilan hal etadilar. Ba’zan o’z tovarlarining
49
sotilishi uchun birlashgan marketing guruhini ham tuzadilar. Hozirgi
vaqtda meva, go’sht, sut mahsulotlari savdosi bo’yicha
agrar sektor
korxonalari uyushmalari eng keng tarqalgan.
Uchinchi bosqich – bu qo’shma korxonalarni tuzish bosqichidir. Ular
har xil davlatlardan bo’lgan hamkorlarni faoliyat ko’rsatayotgan sanoat
yoki tijorat firmalariga ega bo’lgan hamkorning mamlakatida zarur
bo’lgan binolarni qurmasdan va ularda uskunalarni o’rnatmasdan tezda
birgalikdagi faoliyatni boshlash mumkinligi bilan jalb etadi. Lekin,
qo’shma xalqaro tabbirkorlikning ko’pchilik ustunliklari va ochilayotgan
imkoniyatlariga qaramasdan hamkorlar o’z mustaqilligining
bir qismini
yo’qotadi va barcha xatti-harakatlarini bir-birlari bilan kelishib amalga
oshirishlariga to’g’ri keladi. Bu esa qaror qabul qilish jarayonini
qiyinlashtiradi va cho’zib yuboradi. Bundan tashqari qo’shma korxona
xalqaro hamkorlikning vaqtinchalik shakli hisoblahadi. Qo’shma
tadbirkorlik sohasida ish yurituvchi maslahatchi firmalarning izlanishlari
qo’shma korxona faoliyatining o’rtacha muddati to’rt
yil ekanligini
ko’rsatadi.
Qo’shma korxonalar faoliyati jarayonida odatda bir hamkor nisbatan
kuchliroq bo’lib boradi va kuchsizini o’ziga qo’shib oladi. Rasmiy
xujjatlarda bu “firmalar qo’shilishi” deb ta’riflanadi. Bir qator maslahatchi
firmalarning fikriga ko’ra, kompaniyalarning birlashuvini sanoatdan emas,
balki injiniring, marketing va tijorat munosabatlaridan boshlash maqsadga
muvofiq hisoblahadi. Chunki bu sohalar qo’shilishining samaradorligi
sanoat quvvatlari qo’shilishi samaradorligiga nisbatan ikki barobar oshishi
mumkin.
Firmalar qo’shilishi haqidagi qaror oylab davom etadigan puxta
hisob-kitoblar va muzokaralardan so’ng qabul qilinadi. Birlashishni o’zaro
kelishib olish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
1. Harakatlarning strategik rejasini aniqlash.
2. Rahbariyatdagi o’rinlarning muvozanatli taqsimotini,
shtab-
kvartira va ITTKI markazlarining qayerda joylashishini aniqlash bilan
boshqaruv tizimini o’zaro kelishib olish.
3. Yagona kompaniyaga birlashayotgan hamkorlarning aktivlarini
baholash.
4. Birlashayotgan kompaniyalar shtati bilan qo’shilishni kelishib
olish.
Firmalar qo’shilishining muvaffaqiyatli ko’rsatkichi bo’lib ishlab
chiqarish va tijorat operatsiyalari hajmining 10-20 foizga o’sishi, mahsulot
50
ishlab chiqarish va sotish harajatlarining 10-20
foizga kamayishi
hisoblanadi.
Har xil davlatlardan bo’lgan hamkorlarning yagona kompaniyaga
birlashish natijasi – bu transmilliy kompaniyaning (TMK) shakllanishidir.
Kompaniyaning transmilliylashtirish darajasi quyidagi transmilliylashtirish
indeksi bilan xarakterlanadi.
I = (XA/UA + XC/US + XSh/USh) : 3
bu yerda, I- transmilliylashtirish indeksi;
XA – xorijiy aktivlar;
UA – umumiy aktivlar;
XS – xorijiy filiallarining tovar va xizmatlar savdosi hajmi;
US – umumiy tovar va xizmatlar savdosi hajmi;
XSh – xorijiy shtat;
USh – umumiy shtat;
