Ko’rsatkich tushunchasi
baholanayotgan predmetning, ob’ektning qandaydir
xususiyatlarini, jihatlarini, tomonlarini tavsiflaydi. Boshqaruv samaradorligini
belgilaydigan ko’rsatkichlarni uch guruhga bulish mumkin:
1. Texnikaviy ko’rsatkichlar. Bu tur ko’rsatkichlar
boshqaruvning texnik
vositalarini (dastgoxlar, hisoblash texnikalari va boshqalar) foydalanishning
sifatlarini, belgilarini va ulardan foydalanish darajasini aniqlaydi.
2. Tashkiliy ko’rsatkichlar. Bu tur ko’rsatkichlar boshqaruv jarayonining to’zilishi,
tashkiliy to’zilma, axborot va xujjatlar bilan ishlashni aniqlovchi tavsifga egadir.
3. Ijtimoiy ko’rsatkichlar. Bu tur ko’rsatkichlar boshqaruv apparatining mehnat
shartlarini, sanitariya-gigiyena, ruxiy fiziologik, estetik tomonlarini va mehnatning
ijtimoiy omillarini aniqlaydi.
Boshqaruv samaradorligining asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlari quyidagilardir:
-
yillik iqtisodiy samara (keltirilgan harajatlar tejamkorligi);
-
boshqaruvni takomillashtirishda birvaqtli harajatlarni koplash muddati;
- boshqaruv apparati mehnat unumdorligining usishi.
Yillik iqtisodiy samara quyidagi tenglama orqali aniqlanadi:
Bunda, E
y
–yillik iqtisodiy samara, so’m;
E
shy
–yillik-shartli tejam, so’m;
Z
u
–birvaqtli harajatlar, so’m;
Yen
-
–solishtirma iqtisodiy samaradorlikning me'yoriy koef-fitsiyenti (ulcham,
koplashning qayta me’yoriy muddatiga bog’liq).
Boshqaruv samaradorligi ikki hil usulda hisoblanishi mumkin:
Bunda, E
b
–boshqaruv samaradorligi;
R
k
–oxirgi natija (samaradorlik korxonadan olinadi).
R
b
–faqat boshqaruv apparati faoliyati natijasi;
Z
b
–boshqaruv harajatlari;
Birvaqtli harajatlar boshqaruvda quyidagicha aniqlanadi:
Bunda, K –kapital harajatlar, sum;
N –kapital bo’lmagan harajatlar.
Ishlab chiqarishni boshqarishni takomillashtirishni loyihalashtirishning
barcha bosqichlarida iqtisodiy samaradorlik asosiy mezon hisoblanadi.
Ishlab
chiqarish boshqaruvini takomillashtirishning loyihalashtirish oldi bosqichida,
takomillashtirish nimadan iborat bo’ladi boshqaruvning yangi tizimi yuqori darajada
samaradormi degan savollar tugiladi. Loyihalashtirish bosqichida investitsiya
hajmidan, harajatlar guruhidan kelib chiqib yuqori iqtisodiy samaradorlikni aniq
usullarni hisoblab chiqiladi. Boshqaruvni takomillshatirishda
aniq tadbirlar ishlab
chiqilgandan so’ng qo’llanilgandan keyin haqiqiy erishilgan tejamkorlik o’lchovi
aniqlanishi zarur.
Boshqaruvni ijtimoiy samaradorligini Miqdoriy bahosida mulkiy taqqoslash
tavsifi va alohida xususiy yo’nalishlarga e’tiborlik xususiyati o’z ifodasini topadi.
Boshqaruv apparatini mehnat unumdorligida muhim holat sifatida ishchilarning
umumta’lim darajasini va malakasini oshirish, moddiy-maishiy
sharoitlarini
yaxshilash va boshqalar nazarda tutiladi. Iqtisodiy samaradorlik boshqaruvni
takomillatirishda boshqaruv apparatining mehnat va moddiy xarajatlarini
kamaytirish, ijtimoiy-iqtisodiy omillarni qo’llash, ya'ni boshqaruv xodimlarining
mehnat faolligini oshirish yoki mehnat qobiliyatilari susayishining oldini oluvchi,
xodimlar qo’nimsizligini kamaytiruvchi va ishlovchilarning
mehnat sharoitlarini
yaxshilovchi tadbirlarni joriy qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
Bozor sharoitida boshqaruvni ijtimoiy yo’nalishi kuchaytiriladi: boshqaruvni
rivojlantirish moddiy-texnika ba’zasidan ijtimoiy-madaniy yo’nalishda foydalanish,
korxonaning mulkchilik vositalari ahamiyatini, ishchilarning moddiy-maishiy
sharoilarini oshirish, ta’lim olish, madaniy va ma’naviy vazifalarni chuqurlashtirish.
Menejer bozor munosabatlarida xo’jalik
mexanizmini ijtimoiy, iqtisodiy va
rag’batlantiruvchi omillarini, mehnat jamoasi tavsifini, kuch va malaka vositalarini
qo’llash va takomillashtirishning sir-asrorlarini to’la o’zlashtirib olsagina boshqaruv
faoliyatining samaradorligi va natijalarini ta’minlash muhiti yaratilar ekan.
