12.1-jadval
Innovatsiyalar klassifikatsiyasi8
Klassifikatsiya mezoni
|
Innovatsiyalarning klassifikatsion guruhlanishi
|
Innovatsiyalarni qo‘llash sohalari
|
boshqaruv, tashkiliy, ijtimoiy, sanoat va hokazo
|
Natijasi innovatsiya bo‘lgan fan-texnika
taraqqiyoti bosqichlari
|
ilmiy, texnik, texnologik, konstruktorlik, ishlab
chiqarish, axborot
|
Innovatsiyalarning intensivlik darajasi
|
bir meyorli, sust, ommaviy
|
Innovatsiyalarni joriy etish sur’atlari
|
tez, sekin, so‘nayotgan, o‘sayotgan, bir meyorli,
to‘lqinsimon
|
Innovatsiyalar masshtablari (doiralari)
|
transkontinental, transmilliy, hududiy, yirik,
o‘rtacha, mayda yoki kichik
|
Innovatsiyalar natijaviyligi
|
yuqori, past, barqaror
|
Innovatsiyalar samaradorligi
|
iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik, integral
|
Manba: Xorijiy adabiyotlar asosida
Shu o‘rinda ta’kidlash lozimki, innovatsiyalarni bunday ko‘rinishda tasniflash o‘ta darajada shartli hisoblanadi. Chunki, innovatsiyaning o‘zi bilan bir qatorda uning jarayon sifatidagi belgi va xususiyatlari xilma-xil va serqirradir. Aksariyat hollarda bir manbada keltirilgan innovatsiya turlari boshqa manbalarda boshqacha tartib yoki tuzilishda ifodalanadi. Masalan, ushbu fikrlarning tasdig‘i sifatida, G.Xasanova tomonidan keltirib o‘tilgan yuqoridagi tasnifdan keyin muallif innovatsiyalarni yana mahsulli va texnologik, qo‘llash sohalari va fan-texnika taraqqiyoti bosqichlari mezonlari asosida farqlantiriladigan texnik, texnologik, tashkiliy-boshqaruv, ma’lumot beruvchi va ijtimoiy innovatsiya singari turlari ham mavjudligini ta’kidlab o‘tadi9.
Shu o‘rinda, fikrimizcha, “innovatsiyalarni boshqarish” va “innovatsion boshqarish” tushunchalarining o‘zaro farqlanishiga aniqlik kiritish muhim uslubiy ahamiyat kasb etadi. Chunki, ko‘p hollarda bu ikkala tushunchani ayniylashtirilib, ma’lum xatolikka yo‘l qo‘yiladi.
Eng avvalo, innovatsiyalarni boshqarish – bu innovatsion jarayon yoki faoliyatga nisbatan boshqaruvning asosiy funksiyalari – tashkil etish, meyorlashtirish, rejalashtirish, muvofiqlashtirish, nazorat qilish va tartibga solish taomillarini tatbiq etish hisoblanadi.
Innovatsion boshqarish esa – bu boshqaruvning mazmun va sifat jihatidan ma’lum bir darajasini, boshqaruv faoliyatining o‘ziga xos tavsifini anglatadi. YA’ni, bu o‘rinda an’anaviy hisoblanib kelgan boshqaruv usul va vositalari, tamoyillari, ichki xususiyat va belgilari, mezonlari, shart-sharoitlari yoki muhiti tarkibiga
8 Xasanova G.J. Sanoat korxonalari innovatsiya faoliyati samaradorligini oshirish. Ixtisoslik: 08.00.04 – “Mikroiqtisodiyot”. – I.f.n. ilmiy darajasini olish uchun yozilgan diss. Buxoro davlat universiteti. – Toshkent, 2006. – Б.15.
9 Yuqoridagi manba, 15-16-б.
endilikda yangicha tavsif kasb etuvchi bilimlar, texnologiyalar, usul va vositalar, yondashuvlar kiritiladi. Ta’kidlash muhimki, doimo ham innovatsion boshqaruv an’anaviy boshqaruvni umuman inkor etadi yoki to‘liq almashtiradi, deb bo‘lmaydi. Bu o‘rinda innovatsion boshqaruv uning tizimidagi muayyan bir elementni sifat jihatidan o‘zgartirishdan tortib to butunlay yangi boshqaruv tizimini qo‘llashgacha bo‘lgan keng diapazonni namoyon etadi. Umumiy holda, “innovatsiyalarni boshqarish” va “innovatsion boshqarish” tushunchalarining o‘zaro farqlanishini shartli chizma ko‘rinishida ifodalash mumkin (12.1-rasm).
Innovatsion menejmentning mohiyati va vazifalari. Innovatsion menejment – bu innovatsion jarayonlar, innovatsion faoliyat, bu faoliyat bilan band bo‘lgan tashkiliy tuzilmalar va ularning xodimlarini boshqarish tamoyillari, usullari va shakllarning majmuasidir. Menejmentning har qanday boshqa sohalari uchun kabi, uning uchun ham quyidagilar xos: maqsadni qo‘yish va strategiyani tanlash, davraning to‘rtta bosqichi:
rejalashtirish;
shartlarni belgilash va tashkli qilish; ijro etish;
rahbarlik.
Innovatsion menejmentning bosqichlar quyida chizma shaklida berilgan.
Boshqaruvda yangi yondashuv
Boshqaruv jarayoni
Davraning har bir bosqichida belgilangan vazifalar hal qilinadi. Birinchi bosqich – rejalashtirish bosqichida – strategiyani amalga oshirish rejasi tuziladi. Ikkinchisida – shartlar va tashkil qilish belgilanadi, ya’ni innovatsion davrning har xil pallalarini amalga oshirish uchun resurslarni belgilash, xodimlar oldiga vazifalarni qo‘yish, ishni tashkil qilish ketadi. Ijro etish bosqichida tekshirishlar va ishlab chiqishlar bajariladi, reja amalga oshiriladi. Rahbarlik bosqichi nazorat va tahlilni harakatlarga tuzatish, kiritish va tajriba to‘plashni ko‘zda tutadi.
|
