|
Yarim o‘tkazgichlarda termoelektrik xodisalar naziraliyeva UmidaxonBog'liq yarim-o-tkazgichlarda-termoelektrik-xodisalar
№4 2022
35
ko‘tarilganda qarshiligi 0,3 % ga ortadi. Issiqlik ta’sirida elektr qarshiligini
o‘zgartiradigan elementlarga termistorlar deyiladi.
Elektronning
metalldan
vakuumga
ajralib
chiqib
ketishi
uchun
sarflanadigan energiyasini elektronning chiqish ishi deyiladi. U bilan bog'liq
ikkita sabab mavjud.
1. Agar elektron qandaydir sabab bilan metalldan chiqib ketsa, o'sha
joyda ortiqcha musbat zaryad hosil bo'ladi va el ektron unga tortiladi.
2. Ayrim elektronlar metallni tark qilib chiqgach uning sirtida t o‘planib,
manfiy zaryadli «elektron buluti»ni yaratadi. Bu bulut sirtqi qatlamdagi
kristall panjaraning musbat ionlari bilan birgalikda, maydonni yassi
kondensator maydoniga mos keluvchi, ikkilanma elektrik qatlam hosil qiladi.
Shuning uchun elektron, metalldan ajralib chiqish jarayonida uni ushlab
qoluvchi, o‘sha qatlamlar orasidagi elektrostatik maydon kuchlariga qarshi ish
bajarishga majbur bo‘ladi:
A = e
φ
bundagi
φ -potensiallar farqini sakrab o‘zgaruvchi sirt potensiali
deyiladi. Qatlamlar tashqarisida elektr maydoni mavjud emasligi uchun,
muhitning potensiali nolga teng bo‘ladi. Metall ichidagi elektronning potensial
energiyasi vakuumga nisbatan manfiy bo‘lib, uning miqdori -e
φ ga teng.
CHiqish ishi elektron volt (eV)larda ifodalanadi:
1eV=1,6∙10
-19
KIV=1,6∙10
-19
J
Chiqish ishi metallarning kimyoviy tabiatiga va ular sirtining tozaligiga
bog‘liq bo‘lib, u turli metallar uchun bir necha elektron-volt qiymati
chegarasida o‘zgaradi (masalan, qalay uchun 2,2eV). Agar metall sirtini
ishqoriy yer metallari (Sa, Sr, Ba) bilan qoplansa, unda chiqish ishi 2eV gacha
kamayadi.
Qizdirilgan
metalldan
elektronlarning
ajralib
chiqish
hodisasini
termoelektron emissiya hodisasi deb aytiladi. Oddiy, ikki elektrodli lampa,
vakuumli diod yordamida termoelektron emissiya qonunlarini o‘rganish
mumkin. Havosi so‘rib olingan bu lampa ichida К katod va A anod deb
ataluvchi ikkita elektrod joylashgan (1.1 -rasm).
Agar diodni zanjirga ulab, katod qizdirilsa va anodga musbat kuchlanish
berilsa, elektr toki hosil bo‘ladi.
|
| |
