№4 2022
34
YARIM O‘TKAZGICHLARDA TERMOELEKTRIK XODISALAR
Naziraliyeva Umidaxon
Marifov Salohiddin
Farg‘ona Davlat Universiteti
fizika fani magistratura 1-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7257010
Annotatsiya: ushbu maqolada yarimo'tkazgichlar turi va ularning vazifasi
hamda yarimo'tkazgichlarda termoelektrik hodisalar haqida batafsil bayon qilinadi.
Kalit so'zlar: yarimio'tkazgichlar,
termoelektrik, elektr toki, o'tkazgichlar,
rezina, delielektrik va h.k.
Абстракт: В данной статье подробно описаны виды полупроводников и их
функции, а также термоэлектрические явления в полупроводниках.
Ключевые слова: полупроводники, термоэлектрики,
электрический ток,
проводники, резина, делиэлектрик и др.
Annotation: This article describes in detail the types of semiconductors and
their functions, as well as thermoelectric phenomena in semiconductors.
Keywords: semiconductors, thermoelectric, electric current, conductors, rubber,
delielectric, etc.
Moddalarning elektr o‘tkazuvchanlik
xususiyatlarini tekshirib, ularni uch xilga
ajratish mumkin: Elektr tokini yaxshi o‘tkazuvchi moddalar – bular o‘tkazgichlar deb
ataladi. O‘tkazgichlarga asosan metallar kiradi.
Elektr tokini o‘tkazmaydigan moddalar - bular dielektriklar deb ataladi. Rezina,
plastmassa, toza suv kabilar dielektriklardir. O‘tkazuvchanligi o‘tkazgichlar bilan
dielektriklar orasida bo‘lgan moddalar ham bor. Bu moddalarni o‘tkazgich deb
bo‘lmaydi, chunki ular elektr tokini yaxshi o‘tkazmaydi.
Shuning uchun bunday
moddalar yarimo‘tkazgichlar deb ataladi. Mendeleyev davriy jadvalining IV
gruppasiga kiruvchi germaniy - Ge,
kremniy Si, selen Se shuningdek, III va V
gruppasidagi elementlarning kimyoviy birikmasidan hosil bo‘lgan
murakkab
moddalar: arsenid-galliy - GaAs, fosfor-galliy - GaPa va shunga o‘xshash moddalar
yarimo‘tkazgichlardir. Yarimo‘tkazgichlarning solishtirma elektr qarshiligi 10
-6
±10
10
Om·m atrofida bo‘ladi. Odatda yarimo‘tkazgichlarning
xususiy elektr
o‘tkazuvchanligi uncha katta bo‘lmaydi, chunki ularda erkin elektronlar soni juda oz,
masalan uy haroratsida germaniyda erkin elektronlar kontsentratsiyasi « 3·10
13
sm
-3
atrofida bo‘ladi. Tajribalarning ko‘rsatishicha yarimo‘tkazgichning haroratsi 1
o
C
ko‘tarilganda uning elektr qarshiligi 3-5% ga kamayadi va ularning xususiy elektr
o‘tkazuvchanligi ortadi. Metallarda bu holning teskarisi bo‘lib, harorati 1
o
C
