MAHALLIY BYUDJETLARNING MOLIYAVIY MUSTAQILLIGINI
TA’MINLASH UCHUN SOLIQLARNING AHAMIYATINI OSHIRISH
IMKONIYATLARI
J.Nurillayev, Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti dotsenti
X.Turayeva, Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti magistranti
Mahalliy byudjet - bu mahalliy davlat hokimiyati masalalari bilan bogʻliq
“Yashil iqtisodiyot sari: nazariy va amaliy yondashuvlar tahlili”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
316
vazifalar va funktsiyalarni qoʻllab-quvvatlash uchun moʻljallangan moliyaviy
resurslarni shakllantirish va sarflash mexanizmi. Mahalliy byudjetlarning asosiy
vazifalariga mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatini moliyaviy
ta’minlaydigan pul mablagʻlari zaxiralarini yaratish, shuningdek, ushbu resurslarni
iqtisodiy faoliyatning turli sohalari oʻrtasida taqsimlash va ishlatish kiradi. Mahalliy
byudjetlarning mustaqilligi ularni shakllantirish uchun oʻz daromad manbalarining
mavjudligini nazarda tutadi.
Hududlarda moliyaviy muammolarning kuchayishi va hozirgi jahon
moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida mamlakatimiz moliya-byudjet tizimida
amalga oshirilayotgan islohotlar mahalliy byudjetlar salohiyatini oshirish zarurligini
koʻrsatmoqda. Mahalliy byudjetlar umumiy davlat byudjetining bir qismini tashkil
qiladi va viloyatlar, tumanlar va shaharlar darajasida tegishli pul fondini tashkil
qiladi. Ular daromad manbalarini, tushumlar hajmini, shuningdek, moliyaviy yil
davomida mablagʻlarni aniq maqsadlarga sarflash yoʻnalishlari va hajmlarini
belgilaydi. Mahalliy byudjet daromadlari mahalliy soliqlar, yigʻimlar va
yigʻimlardan iborat. Mahalliy byudjetlarga tushadigan mablagʻlar hududlarni
rivojlantirishni moliyalashtirishda muhim rol oʻynaydi va har bir mamlakat davlat
byudjetining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi[2].
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 iyundagi PF-5075-sonli
"Mahalliy byudjetlarni shakllantirishda joylardagi davlat hokimiyati organlarining
vakolatlarini kengaytirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida"gi Farmoni [3]hamda
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 29-iyundagi 445-sonli
“Mahalliy byudjetlarning daromadlar bazasini kengaytirish zaxiralarini aniqlash
ishlarini tashkil etish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi qarorida [4] mahalliy
byudjetlarning daromadlari bazasini tubdan mustahkamlash, yuqori turuvchi
byudjetlar ajratmalariga qaramligini qisqartirish, uy-joy-kommunal, transport-
kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmani modernizatsiyalash va texnik yangilash
boʻyicha strategik muhim investitsiya loyihalarni amalga oshirishni soʻzsiz
ta’minlash yuzasidan mahalliy davlat hokimiyati organlarining mustaqil ish olib
borishi va mas’uliyatini oshirish mexanizmlari koʻrsatib berilgan.
Soliq siyosati - bu davlatda soliq munosabatlarini tashkil etish bilan bogʻliq
chora-tadbirlar va tadbirlar majmuidir. Shunday qilib, soliq siyosati faqat oʻzining
mustaqil soliq strategiyasiga ega boʻlgan mustaqil davlat doirasida mumkin.
Soliq - davlat yoki mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatini ta’minlash
maqsadida davlat organlari tomonidan jismoniy va yuridik shaxslardan
undiriladigan summa. Davlat byudjeti daromadlarining asosiy qismi odatda
soliqlardan tushadi. Bundan tashqari, iqtisodiy nuqtai nazardan soliq sof
daromadning bir qismini byudjet foydasiga qayta taqsimlash usuli boʻlib, moliyaviy
munosabatlarning muhim tarkibiy qismini ifodalaydi.
Biroq, soliqlarning mohiyatini tahlil qilganda, ularning rivojlanish tarixiga
murojaat qilish va uni sinchiklab oʻrganish muhimdir. Soliqlarning ham umumiy,
ham iqtisodiy mazmunini ochib berish maqsadida turli olim va mutaxassislar turli
fikrlarni bildirganlar.
Soliqlar tarixini koʻrib chiqsak, ular hatto qadimgi va ibtidoiy jamoalarda ham
|
