| Asab tizimining tuzilishi. Oliy darajada rivojlangan hayvonlarda asab tizimi, ayrim elementlardan – nerv hujayralari yoki neyronlardan tashkil topgan bo’lib bir-biri bilan tutashgan bo’ladi. Qo’shni neyronlarning bir-biri bilan tutashgan joyi sinapslar deb ataladi. Neyronlar joylashgan joyi va funksiyasiga qarab turli tuzilishga ega. Ularning o’xshashligi, har bir neyron yadro va tipik organoidlarni saqlovchi neyron tanasidan tashkil topganligi bilan namoyon bo’ladi.
Neyronlar tanasining o’lchami 4-130 m., bitta neyron tanasidagi sinapslar soni 100 va undan ham ko’p, dendritlarda esa ularning soni ko’p ming. Neyronning tanasida bitta yoki bir necha akson (uzun o’simtalar)va ko’plab tarmoqlanib ketuvchi kalta o’simtalar – dendritlar mavjud. Voyaga yetgan odamda aksonning uzunligi 1-1,5 m.gacha yetadi, uning yo’g’onligi esa 0,025 mm.kam. Neyronlar neyrogliya hujayralarining biriktiruvchi to’qimalari bilan xuddi qin (futlyar) singari, aksonni o’rab ushlab turadi. Ayrim aksonlarni neyrogliya hujayralari tagida Shvann hujayralari joylashgan, ularda milen saqlanib, uning laxmli po’stlog’ining tashkiliy qismlarini hosil qiladi. Har bir Shvann hujayra laxmli po’stloqda Ranve kesmalar hosil qiladi va qo’shni Shvann hujayrasida aksonlardan tashqari laxmsiz aksonlar ham mavjud. Neyronning tanasi uning o’simtalaridagi moddalar almashinuvini ta’minlaydi,ya’ni moddalar almashinuvi tufayli biotoklar yordamida sinapslarga nerv impulslari o’tkaziladi. Sinapslardan qo’zg’alish navbatdagi neyronga mediatorlar yordamida o’tkaziladi. Tana yuzasida va ichki organlarda aksonlar reseptorlar ya’ni ta’sirotchilar ta’sirini qabul qiluvchi maxsus hosilalar bilan tutashgan bo’ladi. Ta’sirlash natijasida yuzaga kelgan nerv impulslari markazga intiluvchi aksonlar yoki afferent neyronlar bilan markaziy tizimga, asab tizimidan markazdan qochuvchi aksonlar yoki efferent neyronlar orqali nerv impulslari, ishchi organga tushadi.
|
