Yuqori kuchlanish texnikasi




Download 6,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/152
Sana21.02.2024
Hajmi6,12 Mb.
#160215
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   152
Bog'liq
YUQORI KUCHLANISH TEXNIKASI

Zarbaviy ionlanish. Massasi m bo’lgan zarracha (elektron, ion yoki 
neytralь molekula) elektr maydon ta’sirida 

tezlik bilan harakatlanib, neytralь 
atom yoki molekula bilan to’qnashib, unga ionlanish yoki qo’zg’alish uchun zarur 
bo’lgan energiyani beradi.


35 
Gaz zarrachalari doimo xaotik harakatda bo’lib, bir – biri bilan o’zaro 
to’qnashuvda bo’ladi. Zarrachaning 1 sm yo’ldagi to’qnashuvlari soni N 
zarrachalar kontsentratsiyasi Z ga bog’liq:
k Τ
Ρ
N

,
(1.8) 
bu yerda P - gaz bosimi; T – gaz harorati; k – Bolьtsman doimiysi, 
K
/
eV
10
8,62
K
/
J
,
k
-5





23
10
38
1
.
Zarrachalar kontsentratsiyasiga teskari proportsional bo’lgan kattalik 
zarrachaning o’rtacha erkin yugurish yo’li deyiladi va u quyidagicha topiladi:


1


Agar zaryadlangan zarachalarning to’qnashuv chastotasi 

, uning impulsi 

m
(
m
-zarachaning massasi; 

- ion yoki elektronning elektr maydonida ko’chish 
tezligi) bo’lsa, u holda impuls 

m
N’yutonning ikkinchi qonuniga ko’ra 
zarrachaga ta’sir etayotgan kuch bilan kompensatsiyalanadi: 


е
m

.
(1.9) 
Zarrachaning ketma–ket to’qnashuvi orasidagi vaqt: 




.
(1.10) 
Zarachaning o’rtacha arifmetik tezligi: 
KE
E
m
е
E
m
е
E
m
е









.
(1.11) 
Elektr maydonida tezlashtirilgan elektron neytralь molekula bilan 
to’qnashishida erkin elektron yoki zaryadlangan zarrachaning paydo bo’lishiga 
olib keladi. Kuchlanganligi E bo’lgan elektr maydonida elektron X
I
masofani 
yugurib o’tishda 
I
k
EX
m
W


2
2

ga teng bo’lgan kinetik energiyani yig’adi va 
quyidagi shart bajarilsagina ionlanish jarayoni kuzatilishi mumkin: 
I
W
m

2
2

.
(1.12) 


36 
Zarbaviy ionlanish jarayoni ko’p pag’onali rivojlanib, quyidagi ketma-
ketlikda boradi: 
a) Energiyasi ionlanish energiyasidan kichik bo’lgan elektron atom bilan 
to’qnashganda uni qo’zg’atilgan holatga o’tkazadi. Uning izidan uchib kelayotgan 
elektron qo’zg’atilgan atom bilan to’qnashib, unga ionlanishi uchun etarli 
energiyani beradi. 
b) Qo’zg’atilgan atom elektron bilan to’qnashganidan so’ng o’zi normal 
holatga o’tadi va ajralgan energiyasini elektronga beradi natijada elektron keyingi 
to’qnashuvda ionlantirish imkoniga ega bo’ladi: 
)
E
BP
(
ехр
A



,
е
AW
B
I

,
(1.13) 
bu yerda A i  gazning harakteristikasiga va haroratiga bog’liq bo’lgan o’zgarmas 
bo’lib, har bir gaz uchun atrof muhit holati uchun eksperiment yo’li bilan 
aniqlaniladigan 
)
P
E
(
f
P


bog’lanishning elektr maydon kuchlangan-ligi va 
bosimga bog’liqligidan topiladi (1.5- rasm). 
1.5- rasm. Havo uchun 
P

ning 
P
E
ga bog’liqligi 
Tajriba yo’li bilan olingan bog’lanishga ko’ra 
150
20


P
E
V/sm bo’lgan havo 
uchun bu funktsional bog’lanish quyidagi empirik formula yordamida ifodalanadi: 


37 
)
E
P
(
ехр
,
P



250
5
8

.
(1.14) 
Zarbaviy ionlanish jarayonining kechishi zaryadlangan zarrachaning erkin 
yugurish yo’lining uzunligiga bog’liq. Erkin yugurish yo’li X
I

Е
U
I
ifodadan 
topiladi.
Gazning zarbaviy ionlanish koeffitsienti deyilganda maydon kuch 
chiziqlari bo’ylab harakatlanayotgan elektron 1 sm masafani o’tishda gaz 
molekulalari bilan to’qnashib, erkin elektronni hosil qilishlari soni tushuniladi.
Zaryadlangan zarachaning x masofani to’qnashmasdan bosib o’tish ehti-
moli 

X
e
ga teng. To’qnashishlar sonini uning to’qnashish extimoliga ko’pay-tirsak 
1 sm yo’lda ionlashtirishlar sonini, ya’ni zarbaviy ionlanish koeffitsientini hosil 
qilamiz: 

 = A
Е

e



Bu koeffitsient Taundsen formulasi bo’yicha quyidagicha aniqlanadi:
}
Е
U
A
{
I






1
.
(1.15) 

Download 6,12 Mb.
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   152




Download 6,12 Mb.
Pdf ko'rish