31
kiradi. Tashqi izolyatsiyaning asosiy xususiyati uning elektrik mustahkamligining
barometrik bosimga, tashqi atrof-muhit haroratiga, havoning namligiga (≈20
g/m
3
), havoning zichligiga, hamda qattiq dielektriklar sirtining ifloslanishiga
bog’liqligidir. Bosimning dengiz sathiga nisbatan balanlikka bog’liq
ravishda
o’zgarishini quyidagi formula orqali topamiz:
R = R
0
(1-10
-4
h).
(1.6)
Bu yerda
h- dengiz sathiga nisbatan balandlik;
0
-normal atmosfera bosimi (760
mm sim. ust)
Solishtirish uchun yuqori kuchlanish texnikasida foydalaniluvchi gazlarning
nisbiy elektr mustahkamligi 1.1 -jadvalda keltirilgan.
Har doim elektr qurilmalarini o’rnatishda ularni dengiz sathiga nisbatan
qanday balanlikda joylashishini e’tiborga olish tavsiya etiladi. Dengiz sathiga
nisbatan har 100 m balandlikda atmosfera bosimi 1% kamayib boradi. Normal
atmosfera sharoitidan farq qiladigan sharoitda havoning zichligi quyidagi formula
bo’yicha topiladi:
386
0
0
0
,
.
1.1- jadval. Elektr qurilmalarida foydalaniluvchi gazlarning xarakteristikalari.
Gazlar
Kimiyoviy
tarkibi
Havoga
nisbatan elektrik
mustahkamligi
Suyulish
harorati
Havo
-
1,0
-
Vodorod
N2
0,6
-
Azot
N2
1,0
-
Elegaz
SF6
2,5
-52
Freon
CCI2 F2
2,5
-30
Trixlorftormetan
SCI3 F
4,5
+49
Tetraxlormetan
SCI4
6,3
+76
32
1.1- jadvaldan ko’rinadiki, trixlorftormetan va tetraxlormetan kimiyoviy
birikmalarning elektr mustahkamligi qolgan gazlarga qaraganda ancha yuqori.
Ammo bu birikmalarda ionlashish jarayonida uglerod ajralib chiqishi natijasida
o’tkazuvchan qatlam hosil bo’lishi mumkinligi sababli ularni elektrenergetikada
qo’llab bo’lmaydi. Elektr o’tkazuvchanliklari bir xil va suyulish harorati nisbatan
past bo’lgan kimyoviy inert gazlar, freon va elegaz elektr sistema elementlarining
izolyatsiyasida keng qo’llaniladi. Bu gazlarning
umumiy kamchiligi ularning
tannarxining boshqalarga nisbatan yuqoriligidir.
Misol uchun qalinligi 0,5 sm bo’lgan atmosfera havosining normal
atmosfera sharoitida elektrik mustahkamligi 17 kV ga teng bo’lsa, havoning
bosimini 15 atmosferaga etkazganimizda uning elektrik mustahkamligi 190 kVga
tenglashadi. Solishtirish uchun toza transformator moyining shu qalinlikdagi
qatlamining elektrik mustahkamligi 160 kV ga teng ekanligini olishimiz mumkin.
Gazlarda neytral molekuladan bitta erkin
elektronni ajralib chiqish
jarayoniga
ionlanish deyiladi. Ionlanish jarayonining amalga oshirish uchun
ma’lum ish bajarish zarur. Bu ishni bajarish uchun sarflanadigan energiyaga
