Z. A. Nazarova, Yo. S. Karieva, G. M. Tureeva, N. S. Fayzullaeva, Sh. F. Iskandarova

6-jadvalda emulsion kremlarning emulsiya tipi va konsistensiyasi bo‘yicha fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlari keltirilgan (GOST 29189-91).

Terini tozalash uchun mo‘ljallangan kosmetik vositalar xususiyatlariga ko‘ra bir necha guruhlarga tavsiflanadi:

1. Suvli asosda tayyorlangan vositalar (masalan, sovunlar, tozalovchi losonlar, shampunlar);

2. Moyli asosda olingan vositalar (masalan, kosmetik sutlar);

3. Qattiq moddalar asosida tayyorlangan vositalar (tish pastalari).

Loson - bu teri parvarishi uchun mo‘ljallangan suyuq kosmetik-gigienik vosita bo‘lib, u turli hil faol moddalarning (organik kislotalar, vitaminlar va boshqalar) suv-spirtli eritmalari.

Losonlar quyidagi tartibda tasniflanishi mumkin:

I. Qo‘llanilishi bo‘yicha:

1. Gigienik kosmetik losonlar;

2. Davolovchi-profilaktik losonlar.


Loson (fr. lotion – namlash, yuvish) - bu teri parvarishi uchun mo‘ljallangan suyuq kosmetik-gigienik vosita bo‘lib, u turli xil faol moddalarning (organik kislotalar, vitaminlar va boshqalar) suv-spirtli eritmalari. Loson - teri parvarishi uchun mo‘ljallangan suyuq kosmetik-gigienik vositasi bo‘lib, tarkibida faol ta’sir etuvchi moddalar (organik kislotalar, vitaminlar, shira, dorivor usimliklar ajratmalari va h.k.) saklaydigan, tabiati bo‘yicha suv yoki suv-spirtli eritma, yoki oquvchan xususiyatga ega bo‘lgan mikrogeterogen sistema


Gigienik losonlar terini tozalash, yumshatishga asoslangan. Ko‘pincha bu losonlar teridagi iflosliklarni (ter va yog‘ bezlari sekretlari, chang, ajralgan epidermis hujayralari) tozalash vazifasini bajaradi. Quruq terini sovun va suv o‘rniga yuvish uchun ham mo‘ljallagan bo‘lishi mumkin. Undan tashqari bunday losonlar tetiklashtiruvchi, oqartiruvchi, xushbo‘ylantiruvchi ta’sirga ega bo‘lishi mumkin.

Davolovchi-profilaktik losonlar. Hozirgi vaqtda teri kasalliklari, ayniqsa bakterial tabiatli, oshib bormoqda. SHuning uchun davolovchi kosmetik losonlarga ehtiyoj yuqori. Davolovchi kosmetik losonlar terini tozalash va tetiklashtirishdan tashqari spetsifik yo‘naltirilgan ta’sirga ega bo‘ladi: yallig‘lanishga qarshi, yaralarni davolash, bakteritsid, antiseboreya.

Losonlarda qo‘llaniladigan komponentlar

Losonlarning asosiy komponentlari sifatida spirt (ko‘pincha 20-40%gacha), suv, namlatuvchilar (glitserin, propilenglikol, asosan 3-6% va 10% gacha) qo‘llaniladi.

Qator teri kasalliklarini profilaktikasi terini o‘z vaqtida va to‘g‘ri tozalashdan iborat, chunki bu tadbir terini ustida turli bakteriyalarni, zamburug‘larni rivojlanishiga yo‘l qo‘ymaydi (ayniqsa bu yog‘li teriga tegishli).

Asosan, yog‘li teri uchun mo‘ljallangan shampunlarda antimikrob ta’sirga ega bo‘lgan erituvchilarni - etil yoki izopropil spirtlari qo‘llash maqsadga muvofiqdir.

Losonlar tarkibiga qo‘shiladigan ingridientlardan biri bu etil spirti. Konsentratsiyasiga qarab etil spirti asosiy antiseptik yoki konservant, ayrim holatlarda esa asosiy ta’sir etuvchi moddalarni erituvchisi vazifalarini bajarishi mumkin.

Losonlar tarkibida etil spirti teriga quyidagi ta’sir ko‘rsatadi:

- tetiklashtiruvchi;

- yumshoq eg‘sizlantiruvchi;

- yumshoq burushtiruvchi va xushbo‘ylantiruvchi.

Etil spirtning miqdori teri turiga bog‘liq. Ko‘pincha quruq teri uchun mo‘ljallangan losonlarning tarkibida etil spirtning miqdori minimal bo‘ladi (4-6%) yoki umuman qo‘shilmasligi mumkin. Normal teri uchun mo‘ljallangan losonlarga etil spirt 8-15% atrofida qo‘shilishi mumkin. YOg‘li terini parvarishi uchun ishlatiladigan losonlarda etil spirtning miqdori o‘rtacha 15-20%, ayrim holatlarda, undan ham qo‘proq (30% oshiq) bo‘lishi mumkin, ammo 50-60% oshmaydi.

YUkori konsentratsiyalarda spirt terini quritish mumkin. Ayrim mualliflar esa spirtning konsentratsiyasini losonlarda 30% oshmasligi lozim deb hisoblaydilar va teri normal yoki quruq bo‘lsa spirtni umuman ishlatmaslikni tavsiya etadilar.

SHuni hisobga olgan holda ayrim losonlar tarkibiga spirtni kiritilmaslik imkoniyati o‘rganiladi.

Spirtsiz losonlarni yaratish hozirgi paytda dolzarb yo‘nalish hisoblanadi. Spirt saqlamaydigan losonlarni yaratishda qo‘llaniladigan xom ashyo bir necha guruhga tasniflanadi:

1. Asosiy komponentlar - struktura hosil qiluvchilar;

2. Emulgatorlar;

3. Namlantiruvchilar;

4. Quyuqlashtiruvchilar;

5. Konservantlar;

6. Solyubillovchi moddalar;

7. BFM lar.

Birinchi guruh - struktura hosil qiluvchilarga mansub bo‘lgan xom-ashyolar moylar va mumlarga bo‘linadi.

Moylarga - suyuq uglevodorodlar, silikonlar, o‘simlik moylari va hayvon yog‘i, alkil efirlari, letitsin va uning hosilalari kiradi, Ular losonlarning asosiy struktura hosil qiluvchi ingridientlari hisoblanadi. Mumlar ko‘pincha moyli fazani quyuqlashtiruvchi va emulsion sistemani kerakli qovushqoqligi, turg‘unligini ta’minlovchi vosita vazifasini bajaradi. Ulardan asalari mumi, spermatset, lanolin, qattiq uglevodorodlar, metil va stearil spirtlari, etilenglikolmonostearat va polietilenglikol-400 distearatlar losonlar texnologiyasida keng qo‘llaniladi. Lekin ularning konsentratsiyasi losonlarda chegaralangan bo‘lishi kerak, chunki me’yordan ortiq qo‘shilsa losonning oquvchanligi o‘zgarib gel hosil bo‘lishi mumkin.

Loson tarkibiga namlantiruvchi vositalar sifatida polispirtlar: propilenglikol, glitserin, sorbitol, polioksietilensorbitol qo‘shilishi mumkin. Ular terini namlashdan tashqari, geterogen sistemalarni turg‘unligini ta’minlaydi.

Quyuqlashtiruvchilar tabiati bo‘yicha o‘simlik gidrokolloidlar, sellyuloza hosilalari, sintetik yuqori molekulyar birikmalar va glinozyomlarga bo‘linadi.

O‘simlik gidrokolloidlarga - alginatlar, gummiarabik, guarokamedlar, tragakant, pektin, kraxmal gellari, behi urug‘i kiradi. Ularning asosiy salbiy tomoni - ular mikrobiologik tarafdan chidamsiz.

Sellyuloza hosilalari nisbatan mikroblarga chidamli va fizik-kimyoviy tarafdan turg‘un. Keng qo‘llaniladiganlarga: MS, NaKMS, gidroksipropilmetilsellyuloza, gidroksipropilsellyuloza, mikro-kristallik sellyuloza kiradi.

Sintetik YUMB sifatida – karboksivinilpolimer, polivinilpir-rolidon, polioksietilen va polioksipropilenlarning bloksopo-limerlari, akril kislotasining sopolimerlari qo‘llaniladi. Ularning afzalligi - mikrobologik turg‘unligi.

Glinozemlar (bentonitlar) bu tozalangan tuproq (gillar). Ular samaradorli quyuqlashtiruvchilar hisoblanadi (losonlarning tarkibiga 0,2-1% kiritiladi). Tabiati bo‘yicha ular magniy va alyuminiy silikatlari.

Losonlar tarkibiga 0,1-0,5% mikdorda turli bo‘yoklar kiritiladi va ular losonlarning iste’mol xususiyatlarini oshiradi.

Xushbo‘yligi ta’minlash uchun losonlarga har xil xushbo‘y moddalar: sun’iy va tabiiy (shu jumladan efir moylari) qo‘shiladi.

Davolovchi profilaktik losonlar tarkibiga antiseptik moddalar kiritiladi. Ulardan ko‘pincha salitsil kislotasi 0,3% gacha, benzoy kislotasi, limon kislotasi 0,5%gacha qo‘shiladi. Limon kislotasi, undan tashkari, teridagi oksidlanish-qaytarilish jarayonlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. SHularning qatorida adipin kislotasi terini tonusini yaxshilash va mo‘‘tadil rN ta’minlash, borat kislotasi kuchsiz oqartiruvchi, dezinfeksiyalovchi va rN ni me’yorlashtiruvchi vositasi sifatida qo‘llaniladi, ayniqsa husnbuzarli terini parvarishi uchun (0,1% gacha). Davolovchi kosmetik losonlarda antiseptik vosita sifatida xlorgeksidin biglyukonatni ham qo‘llanilishi keng. Masalan, bolalar uchun mo‘ljallangan maxsus “antiseptik loson” va loson bilan shimdirilgan gigienik salfetkalar tarkibiga xlorgeksidin kiritilgan.

Kosmetologiya va dermatologiyada antimikrob xususiyatli moddalar muhim axamiyatga ega. Ular ko‘pincha konservantlar ham deb yuritiladi. Hozirgi vaqtda o‘simliklar asosida olingan antimikrob ta’sirga ega bo‘lgan retseptura keng qo‘llaniladi. Bakteriostatik komponentlar sifatida qayin bargining ekstrakti, cheremuxa bargining ekstrakti, sitral, sangviritrin, moychechak preparatlari, mavrak va dalachoy ekstraktlarini qo‘llash tavsiya etiladi.

Losonlar tarkibiga dermotrop moddalar ham kiritiladi. Ular terining epitelizatsiyalanishini ta’minlaydi. Ulardan α va β-allantoin, azulen, pantoten moyi, A, E, V vitaminlari (0,5%gacha) keng qo‘llaniladi.

Losonlarga o‘simliklardan olingan BMF kiritilishi ularning yuqori samaradorligini va ko‘p tomonlama ta’sirini ta’minlaydi. Losonlar tarkibiga fitopreparatlarni qo‘shilishi – bu ularni tabiiy BFM (organik kislotalar, vitaminlar, mikroelementlar, fermentlar, aminokislotalar, flavonoidlar, efir moylari) majmuasi bilan boyitish. SHuni hisobiga bunday losonlar teri hujayralarining funksiyasini normallashtiradi, to‘qimalarni regeratsiyasini stimullaydi, qarish jarayonini sekinlashtiradi, tetiklashtiruvchi va davolovchi ta’sir ko‘rsatadi.

Losonlarni sifati tegishli GOSTlarda keltirilgan usullar yordamida amalga oshiriladi. Bunda asosan quyidagi ko‘rsatkichlarga e’tibor beriladi:

Sovun bu tabiiy va sintetik yog‘ kislotalarining kaliy va natriy tuzlaridan va, uning sifatini va kosmetik xossalarini yaxshilovchi, komponentlardan (buyoqlar, xushbo‘y qo‘shimchalar, oqartiruvchilar, plastifikatorlar, antioksidantlar, yumshatuvchi moddalardan va boshq.) tashkil topgan vosita.

Qattiq sovunlar yoki atir sovunlari qadimiy teri tozalovchi vositalari hisoblanadi. Ko‘p asrlar mobaynida sovun asosiy terini, kiyimni, idishlarni tozalovchi vosita hisoblangan. Sovunlarni retsepturasi va ularning olish texnologiyasi eramizning ikkinchi asrida Pliniy va Galen tomonidan ishlab chiqilgan. ⁷

Sovunlar tozalovchi vosita sifatida quyidagi afzalliklarga ega:

• 
  texnologik ishlov uchun qulay (tayyor mahsulotlarga har xil shakl berish mumkin);
  
• 
  yaxshi yuvish xususiyatlarga ega, ayniqsa yumshoq suvda;
  
• 
  boshqa yuvish vositalarga nisbatan teriga salbiy ta’siri kam.
  

Sovunning yuvish xossalarini oshirish maqsadida turli SFM ko‘shiladi. Suyuq sovunlarni tayyorlashda kokosning, zaytun, kanakunjutning yog‘ kislotalarini kaliy ishqori yordamida sovunlash yo‘li bilan olinadi. Lekin hozirgi vaqtda bu turdagi sovunlarning ishlatilishi kamayib bormoqda, sababi kuchli ishqori ta’sirida terining yallig‘lanishi kuzatilishi mumkin. SHu kamchilikni bartaraf etish sovunlarda SFM ni qo‘llash mumkin.

Suyuq sovunlarni afzallik tomonlaridan biri bu SFM tabiatiga qarab sovunning rN ni ham me’yorlashtirish (mo‘‘tadillashtirish) imkoniyati tug‘iladi. Bu esa teriga sovunning ta’sirini yumshatadi. SFM saqlovchi suyuq sovunlarni tarkibiy qismlariga qo‘yidagilar kiradi:

- asosan anionoaktiv SFM (15-30%) ;

- yumshatuvchi vositalar: yog‘ kislotalarning murakkab efirlari, lanolin va uning hosilalari;

- terini silliqlashtiruvchi moddalar: glitserin, glikol, sorbit sharbati;

- sebotrop moddalar: asosan antiseptiklar: geksaflorofen, dixlorofen yoki kationaktiv SFM lar. Bu moddalar terining yuqori qavati va undagi mikroflorisiga faol biologik ta’sir ko‘rsatadi.

- quyuqlashtiruvchilar;

- hushbo‘y qo‘shimchalar va bo‘yovchilar;

- konservantlar va h.k.

- YOg‘ kislotalarning natriyli tuzlari –78-80%

- glitserin -0-1%

-natriy xlorid -0,2-0,5%

-erkin ishqorlar -0,3-0,5%

-smolalar -0-2%

-yog‘lantiruvchi moddalar -0-6%

-antioksidant, bo‘yovchi (pigmentlar) moddalar, yumshatuvchilar 0-1%

- hushbo‘y moddalar -0,5-3%

-suv -100%gacha

Tirnoq uchun laklar va moylarni saqlash muddati 2 yil, ochilgan flakon 1 yil saqlanishi mumkin. Qotib qolgan laklarni maxsus suyuqlikda eritish mumkin, buning uchun atseton va lak o‘chiradigan suyuqlikni ishlatish mumkin emas. Tirnoq uchun moylarni eskirib qolganligi hidi va konsistensiyasini o‘zgarishidan aniqlab olish mumkin. ⁹

1. 
   Kosmetologiya amaliyotida qo‘llaniladigan vositalarning tavsifi va tasnifi;
   
2. 
   Kosmetik vositalar tarkibida ishlatiladigan dori va yordamchi moddalarga qo‘yiladigan talablar;
   
3. 
   Kosmetik vositalar tarkibida ishlatiladigan dori va yordamchi moddalar nomenklaturasi;
   
4. 
   Kosmetik vositalar texnologiyasining o‘ziga xosligi;
   
5. 
   Kosmetik krem va losonlar texnologiyasi va sifatini baholash.
   

1. 
   "Koldkrem" kim tomonidan ixtiro qilingan?
   
   1. 
      Klavdiy Galen
      
   2. 
      Samuel Ganeman
      
   3. 
      Gippokart
      
   4. 
      Paratsels
      
   5. 
      Ibn Sino
      
2. 
   "Koldkrem" tarkibiga kiruvchi moddalarni keltiring:
   
   1. 
      spermatset, oq asalari mumi, bodom moyi va tozalangan suv
      
   2. 
      spermatset, sariq asalari mumi, zaytun moyi va tozalangan suv
      
   3. 
      oq asalari mumi, bodom yoki shaftoli moyi va tozalangan suv
      
   4. 
      spermatset, parafin, o‘simlik moyi va tozalangan suv
      
   5. 
      spermatset, oq gil, shaftoli moyi va tozalangan suv
      
3. 
   Teri nechta qavatdan tashkil topgan bo‘ladi?
   
   1. 
      3
      
   2. 
      4
      
   3. 
      5
      
   4. 
      6
      
   5. 
      7
      
4. 
   Teri bajaradigan funksiyalarini keltiring:
   
   1. 
      Himoyalovchi va ekskretor.
      
   2. 
      Himoyalovchi, termoregulyator, sekretor, ekskretor, nafas oluvchi va reflektor.
      
   3. 
      Termoregulyator va ekskretor.
      
   4. 
      Himoyalovchi, termoregulyator va reflektor.
      
   5. 
      Himoyalovchi, termoregulyator va sekretor.
      
5. 
   "Los’on" so‘zining ma’nosini keltiring:
   
   1. 
      yog‘sizlantiruvchi
      
   2. 
      yuvuvchi, namlovchi
      
   3. 
      spirtli eritma
      
   4. 
      Nastoyka
      
   5. 
      qaymoq
      
6. 
   Quyida keltirilgan himoyalovchi surtma qaysi turdagi surtmalar turiga kiradi?
   

Fenilsalitsilat 3,0 g

Vazelin 65,0 g

Atirgul moyi 1-2 tomchi.

1. 
   Gomogen
   
2. 
   Suspension
   
3. 
   Emulsion
   
4. 
   Ekstraksion
   
5. 
   aralash turdagi
   
1. 
   Quyida keltirilgan yuz terisini tozalovchi surtma qaysi turdagi surtmalar turiga kiradi?
   

Bura 0,5 g

Shaftoli moyi 27,5 g

Tozalangan suv 16,0 g

1. 
   Gomogen
   
2. 
   Suspension
   
3. 
   Emulsion
   
4. 
   Ekstraksion
   
5. 
   aralash turdagi
   
1. 
   Terining pH nechaga teng?
   
   1. 
      5,0-6,8
      
   2. 
      6,5-7,5
      
   3. 
      6,0-8,0
      
   4. 
      7,0-9,0
      
   5. 
      4,5-5,5
      
2. 
   "Koldkrem" so‘zining tarjimasi qanday?
   
   1. 
      "kosmetik vosita"
      
   2. 
      "kosmetik qaymoq"
      
   3. 
      "yumshoq surtma"
      
   4. 
      "sovuq qaymoq"
      
   5. 
      "davolovchi qaymoq"
      
3. 
   Quruq teri uchun ishlatiladigan loson tarkibida etil spirtining konsentratsiyasi qancha bo‘lishi mumkin?
   
   1. 
      spirt saqlamasligi kerak
      
   2. 
      2%
      
   3. 
      5%
      
   4. 
      10%
      
   5. 
      7%
      

Rux oksidi 30,0

Fenilsalitsilat 3,0

Vazelin 65,0

Atirgul moyi 1-2 tomchi

2. Quyidagi tarkib bo‘yicha tozalovchi krem texnologiyasini keltiring:

Asalari mumi 6,0

Bura 0,5

Tozalangan suv 16,0

3. Yuz terisini tozalash uchun loson texnologiyasini keltiring:

a. Moychechak losoni

Tarkibi: Moychechak damlamasi 100 ml

Etil spirti 70% 2,5 ml

b. Loson «Qayin suvi» :

Tarkibi: Qayin kurtagi damlamasi 100 ml

Etil spirti 70% 3,0 ml

Berilgan topshiriqlar “Loyiha” va “Aqliy hujum” pedagogik texnologiya usullari yordamida muhokama qilish tavsiya etiladi.

1. “Yuvinish uchun qanday haroratdagi suvni ishlatish kerak?” – degan savolga talaba: “40-50° S haroratdagi yumshatilgan suv” – deb javob berdi. Bu to‘g‘rimi?

2. “Massaj uchun krem tayyorlashda uning tarkibiga kiruvchi komponentlarni qaysi ketma-ketlikda qo‘shish kerak?” – degan savolga talaba: “Modda eriydiganlarni moyda, suvda eriydigan moddalarni – suvda eritib qo‘shish kerak” – deb javob berdi. Javob to‘liqmi?