65
3-jadval
Floridinning turli erituvchilarda ho‘llanish issiqliklari
Ho‘llanuvchi
modda
Erituvchi
Ho‘llanish issiqligi
J/ g hisobida
Floridin
Floridin
Floridin
Floridin
Floridin
Floridin
Atseton
Etilatsetat
Xloroform
Benzol
Tetraxlormetan
Ligroin (60
0
dan 80
0
gacha bo‘lgan fraksiya)
114,2
77,4
35,2
23,4
19,4
17,6
Qutbli molekulalardan iborat moddalarning
qutbli erituvchilardagi
ho‘llanish issiqligi katta bo‘ladi, qutbsiz molekulalardan tuzilgan moddalar esa
qutbsiz suyuqliklarda katta ho‘llanish issiqligi namoyon qiladi.
Moddalarning ho‘llanish issiqligiga uning solishtirma sirti nihoyatda katta
ta`sir ko‘rsatishini nazarda tutib, P.A. Rebinder biror moddaning qutbli
suyuqlik (masalan, suv) bilan o‘zaro ta`sir etish intensivligini xarakterlash uchun
o‘lchov sifatida ayni modda suvda ho‘llanish issiqligi Q
1
ning uglevodorodlarda
ho‘llanish issiqligi Q
2
ga α dan foydalanishni taklif etdi:
2
1
Q
Q
a
(29)
Agar α>1 bo‘lsa, sirt gidrofil, α<1 bo‘lganda esa gidrofob bo‘ladi.
Qattiq jismning suyuqlik bilan ho‘llanishiga
oid turli jarayonlarda gaz
faza (yoki bo‘shliq) bilan suyuqlik chegarasidagi sirt sferik (do‘ng yoki botiq)
shaklga ega bo‘lganligi tufayli kapillyar bosim yuzaga chiqadi. Suyuqlikka
kapillyar naycha tushirilganida naycha ichidagi sirt do‘ng bo‘lsa, sirtda turgan
molekulani suyuqlik ichiga tortadigan molekulalar
soni tekis sirtdagiga
qaraganda kamroq bo‘ladi. Lekin botiq sirtda turgan molekulani suyuqlik ichiga
66
tortadigan molekulalar soni tekis sirtdagiga qaraganda ko‘proq bo‘ladi.
Binobarin, botiq sirt bo‘lgan holda molekulalar orasidagi o‘zaro tortishuv
kuchliroq ifodalanadi. Shu sababdan qattiq jism ho‘llanganida suyuqlik sirtining
tekis holati bilan sferik holatida namoyon bo‘ladigan bosimlar orasida kapillyar
bosim deb ataladigan ayrim bosim yuzaga chiqadi. Uni ∆P bilan ifodalasak,
quyidagi tenglamaga ega bo‘lamiz:
∆R =R
sfer.sirt
–R
tekis sirt
(30)
(bunda R
sfer.sirt
–sferik
sirtli suyuqlik bosimi, R
tekis sirt
–tekis sirt hosil qiluvchi
suyuqlik bosimi).
Laplas o‘zgarmas temperaturada bu masalani tekshirib,
kapillyar bosim
ikki kattalikka bog‘liq ekanligini ko‘rsatdi. Ulardan biri suyuqlikning sirt
tarangligi, ikkinchisi suyuqlik qattiq jismni ho‘llaganida hosil bo‘ladigan sferik
sirtning radiusidir. Laplas topgan tenglama quyidagidan iborat:
R
P
2
(31)
Bu erda σ –sirt taranglik, R –sferik sirt radiusi.
Bu tenglamadan
ko‘ramizki, tekis sirt hosil bo‘lganida ∆R=0 bo‘ladi (chunki
P
;
0
1
),
do‘ng sirtli holat uchun ∆R>0; ∆R musbat qiymatga, botiq sirtli holatda
manfiy qiymatga ega bo‘ladi.
Laplas tenglamasining ko‘rsatishicha, hajmiy
fazalar orasida kapillyar
bosim ∆R sirt taranglik σ ortishi bilan ortadi, lekin sferik radius ortganda ∆R
kamayadi. Yana shuni ham aytib o‘tish kerakki, Laplas tenglamasiga asoslanib,
suyuqliklarning sirt tarangligini o‘lchash uchun pufakchalarning eng katta
bosimini aniqlash metodi yaratilagan.
