7-§. Xrapovikli mexanizm
Vaqt-vaqti bilan b o iad ig an aylanma harakatni bir yo‘nalishiga uzatish
uchun xropavikli mexanizmdan foydalaniladi. Bu mexanizm chig‘irlarda,
yuk ko‘tarish moslamalarida va b a’zi bir asboblarda barabanni teskari
yo‘nalishda aylanib ketmasligini ta’minlash uchun qo'llaniladi. Bu
mexanizm maxsus profilli tishli g ‘ildirak (xrapovik) va tishlagich
(sobachka) deb ataladigan ilmoqsimon detaldan iborat (7.26- shakl).
Tishlagichning uchi xropavik tishlari o ‘yiqlarining orasiga kirib,
valning orqaga aylanib ketishiga yo ‘l qo‘ymaydi. Xropovikli g ‘ildirak
tishi
to‘g ‘ri
chiziqli
profilga
ega (7.27-shakl). Tishlagich o ‘z
o g‘irligi yoki prujina kuchi ta’si-
rida xropovikli g ‘ildirak tishlari
orasidagi o ‘yiqqa erkin sakrab
tushadi va tishlagichning ishqala-
nish kuchi ta’sirida g ‘ildirak tishi
va tishlagichning tayanch yuzasi
orasida tormozlanish yuz beradi.
Xrapovikli mexanizm chizma-
sida uning ikkita yoki uchta tishi-
n in g p ro fili k o ‘rs a tila d i.
7.26-shakl.
275
Xrapovikli g ‘ildirak parametr-
larining belgilari tishli uzatmalar-
dagi g ‘ildirak parametrining bel-
gisiga o ‘xshash bo ‘ladi.
G ‘ildirakning tashqi aylanasi
diametri bir vaqtning o ‘zida bosh-
lang‘ich aylana ham hisoblanadi
d=mz, ichki aylana diametri d=da -
-2h= m (z-\,5), tishning balandligi
h=0,75m, tishning qismi uzunligi
a=m, qadami P=a+b (b= 1...6),
tishlar soni z= (8...48), eng ko‘p tarqalgan tishlar soni (12...20), barcha
7 .2 7 -shakl.
P
g ‘ildiraklar uchun v=l,5, xrapovikli g ‘ildirak moduli
m = — .
К
8 -§. Prujinalar
Prujinalardan deformatsiya jarayonida hosil b o iad ig an mexanik
energiyalaming ta’sir kuchini yutish va uzatishda foydalaniladi.
Prujinalar o ‘zining konstruksiyasiga qarab: silindirik, vintsimon,
konussimon vintli, spiralsimon, tarelkasimon, plastinkali bo ‘ladi. Prujina
o ‘rami k o‘ndalang kesimda yumaloq, kvadrat, to ‘g ‘ri to ‘rtburchakli
shakllardan iborat. Nagruzkalami qabul qilish bo‘yicha siqilish, cho‘zi-
lish, buralish va bukilish prujinalari mavjud. 0 ‘ramining yo‘nalishiga
qarab prujinalar o ‘ng va chap y o ‘lli bo‘ladi.
Prujinalarni shartli tasvirlash ( 0 ‘z DSt 2.401:2003). Vintsimon
prujinalami tasvirlashda, uning har ikki tomonidagi tayach o ‘ramlari bilan
bir qatorda, bir-ikki o ‘rami chizilib, qolgan o ‘ramlari tasvirlanmaydi va
ular o ‘m iga o ‘ram kesim markazlari orqali prujinaning butun uzunligi
bo ‘yicha faqat o ‘q chiziq o ‘tkaziladi (7.28-shakl).
Soni to ‘rttadan ko‘p bo ‘lgan tarelkasimon prujinalar paketini chi-
zishda, har ikki tomonidan 2-3 prujinasi tasvirlanib, paketning shartli
ko'rsatilm agan qismining konturi ingichka tutash chiziqda tasvirlanadi
(7.29- shakl).
Spiral prujinalaming boshlang‘ich va oxirgi o ‘ramlarigina tasvirlanib,
qolgan qismlari shtrix-punktir chiziq bilan chiziladi (7.30-shakl).
K o‘p qatlamli plastinkadan ressor turidagi prujinalarni prujina pa-
ketlarining tashqi konturi bo‘yicha tasvirlash qabul qilingan (7.31-shakl).
276
|
