oichanadigan qilib tayyorlanadi. Shtangensirkul millimetrlardan bo ‘lin-
malangan
ikkita ja g 'li shtanga /,
noniusli ramka 2, vint 3, chuqurlikni
o'lchaydigan 4 boMaklardan iborat. Shtangensirkulning yuqorigi ja g ‘lari
detaining ingichka, pastki ja g ‘lari tashqi oicham larini o ‘lchashga
m o‘ljallangan.
Shtangensirkul larda o ‘lchash
aniqligi, asosan, noniusga bog‘liq va
shkala o ‘lchov birligining noniusi bo ‘linish soniga nisbatan 1:
n bilan
aniqlanadi. Shtanga shkalasining o ‘lchov birligi shtangensirkullaming
barcha konstruksiyalarida lrnm ga teng, noniusdagi birliklar qiymati
turlicha bo‘ladi. Agar noniusda 10 bo ‘linma bo‘lsa, o ‘lchash
aniqligi
1:10, y a’ni 0,1 mm bo‘ladi.
Noniusning nol bo ‘linmasi shtangadagi bo‘linmasiga to ‘g ‘ri kelmasa,
shtangadan noniusning nol boMinmasigacha bo ‘lgan butun soni olinadi
va nonius bilan shtanganing qaysi bo‘linmalari bir-biriga to ‘g ‘ri kelgani
topiladi. Noniusning to‘g ‘ri kelgan bo ‘linmasi m illimetming o ‘ndan
bir qiymatini ko‘rsatadi. Masalan, noniusning 4 soni shtanganing biror
bo ‘linmasiga to‘g ‘ri kelsa, «o‘ndan 4 mm» deb o ‘qiladi.
5.
Mikrometr (11.6-shakl) bilan detallaming to ‘g ‘ri chiziqli sirtlari
va tashqi diametrlarini 0,01 mm gacha aniqlikda o ‘lchash mumkin.
Mikrometr
to von 1, mikrometrik vintli shpindel 2, mahkamlovchi halqa
3, shkalali tana 4, shkalali baraban 5, baraban kallagi 6, tartarak
(shaqildoq) 7,
skoba (
changak) 8 lardan iborat.
Millimetming yuzdan bir hissalarini o ‘lchash (aniqlash) uchun no-
niusdan foydalaniladi. Nonius barabanning konus qismi bo ‘lib, teng 50
bo ‘lakka bo‘lingan. Bo‘lish intervali baraban konus qismining diametriga
309
Detalni o ‘lchash jarayonida noniusni baraban
mikrometr tanasidagi
15 mm dan biroz o ‘tgan va noniusning 3 7 -bo‘linmasi tanadagi chiziq
to ‘g ‘risiga to‘g ‘ri kelsa, o ‘lcham 15,37 mm bo ‘ladi.
6.
Rezba mikrometridan (11.7-shakl) detallarning rezbali qismlarini
o ‘lchashda foydalaniladi. Oddiy mikrometming shpindeliga va tovoniga
almashtiriladigan qo‘yilma (vstavka)lar qo‘yiladi.
Detallarni turli asboblar bilan о 'Ichash.
Chiziqli о ‘Ichamlarni о ‘Ichash. Stakan deb ataladigan detaining ba
landligi va undagi chuqurlikni oddiy chizg‘ich bilan o ‘lchash
mumkin
(11.8-shakl).
Detaining tubi qalinligini
h balandligidan
ht chuqurligini ayirish,
y a’ni
h -h = h , orqali aniqlash mumkin. Detaining devor qalinligini
uning tashqi va ichki diametrlari
orasidagi tafovut
( d - d ) ni topish orqali
aniqlasa bo‘ladi (11.8-shakl). Juda aniq o ‘lchashga shtangensirkul va
mikrometrik nutromerlar yordamida erishiladi.
Detaining tayanch yuzasi(tagi) dan
d diametrli teshik markazigacha
b o ig a n
I masofani aniqlash uchun chizg‘ich detalga 11.9-shakl
k o ‘rsatilgandek qo'yiladi. Chizg‘ichdan /; ning qiymati sanab olinadi,
so‘ngra teshik diametri hisoblab chiqiladi. Teshik markazi
1=1 +d/2
masofada joylashgan bo‘ladi.
