а)
11.10-shakl.
b )
el
n
^
(
и
л
л
у
i
to
K .
11.11-shakl.
Teshik markazigacha b o ig a n masofani 11.10-shakldagidek o ‘lchab
aniqlasa ham bo‘ladi. Birinchi holda chizg‘ich
flanesning vertikal
o ‘qi bo‘yicha qo‘yiladi va hisoblab chiqiladi:
1=9 mm; /= 2 3 mm;
1=1+1J2=16. Ikkinchi holda chizgich xuddi oldingi misoldagidek
qo‘yiladi va /=16 aniqlanadi. Nutromerda teshik diametri oichan ad i
d=\A. Shunda
1=1+d/2=16.
Teshik markazlari orasidagi masofani aniqlash.
Detaldagi teshiklar bir qator, parallel
qatorlarda shaxmat tartibli,
aylana bo‘yicha va boshqacha joylashgan b o iish i mumkin.
1. Aylana markazlari oralig‘ini chizg‘ich yordamida aniqlash mumkin
(11.11-shakl,
a). Bu yerda
a) I =l-d+dJ2\ h) l ^ f + d ^ d j l .
2. Diametrlari har xil b o ‘lgan aylanalar markazlari oralig‘ini ham
11.11-shakl,
b da ko'rsatilgandek chizg‘ich yordamida aniqlash mumkin.
Bu yerda:
a) 1 =l~d+d//2; b) l = l + d + d J 2 .
312
3.
d diametrli aylanalaming mar-
kazlaridan
o ‘tuvchi
dt
diametrli
aylananing diametrini aniqlash uchun
diametrlari har xil (11.12-shakl) bo‘lgan
aylanalar markazlari
orasidagi masofani
aniqlashdagi usuldan foydalansa ham
b o iad i.
Sirtdagi egri chiziqning o'lchamini
aniqlash.
Eskiz tuzish davrida detal elementla-
ridan egri chiziqning shaklini aniqlashga,
so‘ngra ulami yasash uchun kerak b o ‘-
ladigan o ‘lchamlami aniqlashga to‘g ‘ri
keladi: egri chiziq shakli yoylar bilan
chiziladigan b o is a ,
unda shu chiziq ra-
diuslari qiyimatlari aniqlanadi; parabola
va boshqa egri chiziqlar uchun ulaming
xarakterli nuqtalarining
koordinatalari
aniqlanadi va hokazo.
Detallaming do‘ng va botiq qism-
larining yumaloqlash radiuslarini aniq
lash uchun radiusli shablonlardan foyda
laniladi (11.13- shakl). Bunday shablonlar
turli radiusli plastinkalar to‘plamidan iborat bo‘lib, har bir plastinkaga
o ich a sh radiusi qiymati yozib qo ‘yilgan. Agar radiusli shablonlar
313
to ‘plami bo ‘lmasa yoki undagi shablonlardan birortasi to ‘g ‘ri kelmasa,
bir varoq qog‘oz ustiga detal qo‘yiladi
va uning egri joyi qalamda
chizib olinadi (11.14-shakl). Yoyning ixtiyoriy tanlab olingan
А, В, С
nuqtalaridan ikkita vatar o ‘tkaziladi. Vatarlaming o ‘rtalaridan ularga
o ‘tkazilgan perpendikular chiziqlaming o ‘zaro kesishish nuqtasi
О - ay
lana yoyi markazi hisoblanadi.
B a’zi hollarda detallardagi yoylaming radiuslarini yumshoq plastinka
yoki plastilinlar yordamida ham aniqlash mumkin (11.15- shakl). Buning
uchun yumshoq plastinka yoki plastilin detaining o ‘lchanishi zarur
bo ‘lgan joyiga jipslashtiriladi, so‘ngra egriligi o ‘zgartirilmasdan olinib,
uning radiusi yuqorida bayon qilingan usulda aniqlanadi.
Rezbalarning nominal о ‘Ichamlarini aniqlash. Detallarning eskizlarini
tuzishda ko ‘pincha rezbali qismlaridagi rezbaning
profilini va nominal
o ‘lchamlari - diametri hamda qadamini aniqlash zaruriyati tug‘iladi.
Rezbaning uzunligi chizg‘ichdan foydalanib aniqlansa (11.16-shakl),
qadam va burchagining profili rezba o ‘lchagichdan foydalanib topiladi
(11.17-shakl).
Sanoatda rezbomerlar ikki xil qilib (metrik va dyuymli rezbalar uchun)
ishlab chiqariladi. M etrik rezbomerlarga
M60°, dyuymli rezbalarga
D55° deb yozib qo'yiladi va har bir plastinkaga
rezba qadami metrik
rezbalar uchun soni 0,75; 1,0; 1,25 va h.k., dyuymli rezbalar uchun rezba
iplarining soni 19; 20 va h.k. ko ‘rsatiladi.
Rezbaning qadamini aniqlash uchun rezbomer plastinkasi rezba
profiliga qo'yiladi (11.17-shakl). Rezbomeming qaysi bir plastinkadagi
tishlari rezba profiliga mos kelsa,
shu plastinkadagi yozuv, metrik rezba
bo ‘lsa qadami, dyuymli rezba bo ‘lsa, uning bir dyuymdagi o ‘ramlar soni
aniqlanadi.
Rezbomerlar bo ‘lmagan taqdirda amaliyotda, bir varaq qog‘ozga
detaining rezbali qismi qo‘l bilan bosiladi va rezbaning qog‘ozda
*
i
i tif <■ at f
1111
it
11
A
A11
