11.18-shakl.
qoldirgan izlari olinadi (11.18-shakl). Rezbaning qog‘ozdagi
izlarining
m a’lum soni, odatda, 10 tasining
I uzunligi chiziqda o ‘lchab olinadi.
So‘ngra bu uzunlikdagi qadamlar soni har doim izlar sonidan bitta kam
b o ia d i. Rezbaning
P qadami o ‘lchangan / uzunligini
qadamlar n soniga
b o iis h bilan aniqlanadi, y a’ni
P=l/n; masalan, rezbadan olingan izlaming
10 tasining uzunligi 18 mm b o isa , rezbaning qadami 18:9=2 mm ga teng
b o‘ladi.
Detaining teshiklarida ishlangan rezbalam ing qadamlarini yuqorida
bayon qilingan usulda aniqlash uchun yog‘och
yoki metall sterjenga
qog‘oz o ‘rab rezbaga bosiladi va uning izlari olinadi. Bunday usulda
topilgan rezba o ‘lchami jadvalga solishtirib aniqlanadi.
5-§. Detaining eskiziga asosan ish chizmasini bajarish
Asliga qarab detaining eskizi chizilgandan keyin uning ish chizmasini
chizishga o ‘tiladi.
Ish chizmalarini chizish eskizlami tahlil qilishdan boshlanadi.
Detallardagi texnikaviy atamalarda ko ‘p uchraydigan galtel, o ‘yiq
(paz), bobishka, faska, b o ‘rtik kabi ba’zi bir elementlaming to‘g ‘ri
tasvirlanishiga e ’tibor beriladi.
Galtel - valning bir silindrik yoki konus
simon elementidan ikkinchisiga o ‘tishda
yumaloqlash radiusi,
paz -
vintlaming kallagidagi burash uchun m oijallangan o ‘yiq yoki shponka
uchun m o‘ljallangan chuqurcha,
bo'rtik - silindrik yoki konussimon
detallardagi (muftalardagi) halqasimon yo ‘g ‘onlashish,
bobishka -
quyish
vaqtida hosil bo‘ladigan o ‘sma,
faska - val, bolt, vint, shtift, gayka
kabi detallaming toreslari oldidagi kesilgan cheti, faskalar yordamida
val teshikka
osonlik bilan kiritiladi,
tores - tikkayib turmoq, tikka qilib
qo‘ymoq degan m a’noni anglatadi.
Tores - tekisligi, odatda, detaining
o ‘qiga yoki yog‘och tolalarining y o ‘nalishiga perpendikular b o ‘ladi.
315
11.19- shakl.
Detallami konstruksiyalashda metallni
bir tekisda taqsimlashga
intilinadi, shu maqsadda, masalan, berilgan detal devori qalinliklarining
turlicha b o ‘lishiga yo‘l qo ‘yilmaydi. Ulardan foydalanish zarur bo ‘lgan
holda yupqa devordan qalin devorga asta sekin o ‘tiladi. K o‘pincha
detaining tashqi va ichki devorlari bir xil radius bilan yumaloqlanadi, bu
esa konstruktiv jihatdan xato hisoblanadi. Bunda devorlar (chizmadagi
m
o ‘lcham) ancha qalinlashib ketadi. Shuning uchun yumaloqlash markazi
umumiy bitta bo‘lishi taminlanishi zarur bo ‘lib, turli
R ] va
R2 radiuslarda
chizilishi kerak (11.19- shakl,
a).
Quyish yo ‘li bilan tayyorlangan detallraning
ish chizmalarini
chizishda quyish nishabligi, konuslik va radiuslari qolip (opoko) gacha
bo ‘lgan qiymatlarda bo‘lishi hisobga o lin a d i.
316
Detallarning ish chizmalari eskizlari kabi bosqichlari chiziladi.
Detalga kiritilgan ba’zi bir «tuzatishlar» ish chizmalarida ham hisobga
olinadi. 11.19-shaklda asliga qarab eskizi
chizilgan detaining ish
chizmasi misol tariqasida beriladi.
