XI bob. Y IG IS H BIRLIK (BUYUM )LARINING VA
DETALLARINING CHIZMALARI
l- § . Buyumlar va ularning turlari ( 0 ‘z DSt 2.109:2003 )
Chizmalar mashinasozlik sanoatida
buyumlar ishlab chiqarishda
asosiy va yagona hujjat hisoblanadi.
Mashinasozlik sanoatining barcha tarmoqlarida ishlab chiqariladigan
buyumlar standartga muvofiq ikki guruhga:
asosiy ishlab chiqarish
buyum lari va
yordamchi ishlab chiqarish buyumlariga bo'linadi.
Asosiy ishlab chiqarish buyumlariga xalq xo‘jaligiga yetkazib berish
uchun m o'ljallangan
buyumlar kiradi, masalan, zavod traktor, paxta
terish mashinalari uchun buyumlar ishlab chiqarsa, bu buyumlar zavod
uchun asosiy ishlab chiqarish buyumlari hisoblanadi.
Yordamchi ishlab chiqarish buyumlariga asosiy ishlab chiqarish
buyumlari ishlab chiqarishda faqat korxonaning ehtiyoji uchun ishlab
chiqariladigan buyumlar kiradi. Masalan, traktor yoki seyalkalar ishlab
chiqarishda ishlatiladigan turli moslamalar, shtamp, qirqish va o'lchash
asboblari kabilar kiradi.
Buyumlar standartga muvofiq:
detallar,
yig'ish birliklari,
kompleks
va
komplektlarga ajraladi.
Detal - bir xil nomli va rusum (marka)li materialdan yig‘masdan
tayyorlangan buyum, masalan, val, porshen, shatun, bolt, gayka, shpilka,
shayba va hokazo.
Detaining m a’lum maqsad uchun o'yilgan, qirqilgan qismlari uning
elementlariga kiradi, masalan,
faska,
ariqcha, gal tel, shlisa, rezba va
hokazo.
Yig'ish birliklari - tarkibiy qismlari yig‘ish vositasida biriktirilgan
buyumlar. Masalan, traktor, stanok, ventil, kran, go‘sht qiymalagich va
boshqalar.
Shuningdek, yig'ish birliklari qatoriga quyidagilami ham
kiritish mumkin:
1.
Konstruksiyasi bo'yicha tarkibiy qismlarga ajraladigan buyumlar,
masalan, minorali kranlar, po'lat konstruksiyali ko'priklar va boshqalar.
Bunday buyumlar ish joylarida yig'iladi.
302
2. Umumiy vazifaga ega bo‘lgan y ig ‘ma birliklar va detallar to'p-
lamidan tashkil topgan bo ‘lib, ular tayyorlovchi korxonalarda boshqa
yig‘ish birliklariga o ‘matiladi. Masalan, avtomobillarning elektr j i
hozlari,
sovitish tizimi, yonilg‘i bilan ta'm inlash tizimi, tormozlash
tizimi kabilar.
3. Umumiy vazifaga ega b o ‘lgan quti, g ‘ilof va shunga o ‘xshash
idishlarga jam langan buyumlar to‘plami, masalan, gotovalnya, o ‘lchash
asboblari va boshqalar.
Kompleks - ikki va undan ortiq ixtisoslashtirilgan buyumlar
tayyorlovchi korxonada yig'ish vositasi bilan birlashtirilmagan, ammo
o ‘zaro bir-biriga bog‘liq ekspluatatsion vazifalami bajarish ko ‘zda
tutilgan buyum.
Kompleksga kiruvchi har bir buyum
kompleks uchun bir yoki bir
necha asosiy ishlami bajarishga xizmat qiladi. Masalan, stanoklaming
potok liniyalari, parmalash qurilmalari, paxta terish mashinalari va shu
kabilar.
Kompleksni o ‘matish uchun m o‘ljallangan
detallar, yig'ish birliklari,
ehtiyot qismlar ham kompleksga kiradi.
Komplekt - tayyorlovchi korxonada yig'ish vositasida biriktirilmagan,
umumiy yordamchi xarakterdagi vazifalarga ega boMgan ikki va undan
ortiq buyumlar. Komplektga ehtiyot qismlar komplekti, asboblar va
jihozlar, o ‘lchash apparatlari komplekti va boshqalar kiradi.
Shuningdek, komplektlarga yig‘ish birliklari va detallar bilan qo‘shib
j o ‘natiladigan, ekspluatatsiya qilishda yordamchi
vazifalami bajaruvchi
yig‘ish birliklari va detallami ham kiritish mumkin.
Buyumlar tarkibiy qismlari bo ‘lishi yoki bo ‘lmasligiga qarab ikkiga
bo ‘linadi:
- spetsifkatsiyalanmagan (detallar) - tarkibiy qismga ega bo'lmagan;
- spetsifikatsiyalangan (yig‘ish birliklari, komplekslar, komplektlar) -
ikki va undan ortiq qismlardan tashkil topgan buyumlar.
