13.6-shakl.
proyeksiyasi
AJ3^ ni
A va
В ni
A va
В nuqtalaming belgilari ayirmasidan
hosil bo ‘lgan
BC kesma belgisi soniga teng boiaklarga bo‘linadi
(13.7-shakl). Masalan,
A dan
AJ3,
ga parallel chizilsa, u
BB5 ni С
nuqtada kesadi.
BC kesma oralig'i
3 ga teng, chunki
A ning belgisi
2 va
В ning belgisi 5. Shunday qilib,
ni
3 ga bo‘linadi. Bu yerda har bir
bo‘lak interval deyiladi va u / bilan belgilanadi. a - ko‘tarilish burchagi
deyilib, to ‘g ‘ri chiziq kesmasi nuqtalaming
H() dan uzoqlik ayirmasiga
teng.
a - A B kesmaning asosiy gorizontal
Hf) ga nisbatan qiyalik burchagi
deyiladi.
P tekislik
Hn ga ixtiyoriy a burchak ostida qo‘shaloq chiziq
ko‘rinishida tasvirlanadi (13.8- shakl). Bu qo‘shaloq chiziq tekislikning
eng katta qiyalik chizig'i hisoblanib,
P bilan belgilanadi va unda tekislik
gorizontallari oralig‘i bir xilda olinishi ko'rsatiladi. Ular oralig'idagi
masofa tekislik intervali deyiladi.
Tekislik intervali bilan tekislikning eng katta qiyalik chizig‘i qo ‘shilib
qoladi. Shunga binoan, tekislikning eng katta qiyalik chizig‘ining bunday
tasvirlanishi tekislikning qiyalik masshtabi deyiladi.
Eng katta qiyalik
c h iz ig i va uning proyeksiyasi oraligidagi burchak tekislikning pasayish
burchagi deyiladi.
1-m isol. Qiyalik masshtabi
P. berilgan. Tekislik izi va uning
Hu ga
nisbatan qiyalik (og‘ish) burchagi aniqlansin (13.9-shakl).
Tekislik izi /^ q iy a lik masshtabiga, y a’ni eng katta qiyalik chizig‘iga
peфendikular holda
Pf) belgili nuqtadan o ‘tkaziladi. Tekislikning pasayish
burchagi
a ni aniqlash uchun tobg ‘ri burchakli uchburchak yasaladi.
Bu uchburchakning bitta kateti intervalga, ikkinchi kateti balandlik
birligiga teng olinadi.
Buning uchun
P0 dan, masalan,
2 gacha oraliqni
to 'g ‘ri burchakli uchburchakning bitta kateti deb olsak,
2 dan
P
384
13.8-shakl.
13.9-shakl.
ga perpendikular chizilib, ikkinchi katet yo'nalishi aniqlanadi va
unga masshtab bo‘yicha balandlik birligini, y a’ni
chizmada berilgan
masshtabning ikki bo ‘lagiga teng masofa o ‘lchab qo‘yiladi, u
2. bilan
belgilanadi. Endi,
P \ a
2 o ‘zaro tutashtirilsa, tekislikning qiyalik chizig'i
bilan uning proyeksiyasi orasidagi izlanayotgan a qiyalik (og'ish)
burchagi hosil bo'ladi.
2-misoI. Ikki tekislikning o'zaro kesishish chizig‘i ularning berilgan
qiyalik masshtablari bo‘yicha yasalsin (13.10-shakl).
Tekisliklaming qiyalik masshtablarida bir xil belgili nuqtalardan
tekislik gorizontallarini qiyalik masshtabiga perpendikular qilib chiziladi
va ulaming bir nomlilari o'zaro kesishtiriladi. Ikkala tekislikka tegishli
bo‘lgan gorizontallaming o ‘zaro kesishayotgan, masalan,
Л4 Вf nuqtalari
bir-biri bilan tutashtiriladi. Natijada ikki tekislikning o'zaro kesishish
chizig'i
A4B( hosil bo'ladi.
3-m isol. Qiyalik masshtabi orqali berilgan
P. tekislik bilan
A (
Rr
to‘g ‘ri chiziq kesmasining kesishish nuqtasi aniqlansin (13.11-shakl).
Tekislikning
3 va
6 nuqtalaridan
P. qiyalik masshtabiga perpendikular
gorizontallar o'tkaziladi. To‘gri chiziq kesmasining uchlari
A} va
Bf
a
