lardan ham qo'ym aga nisbatan perpendikular
qilib yordamchi chiziqlar
o ‘tkaziladi. Bu yordamchi chiziqlar va gorizontallar o ‘zaro
CSE6 nuq-
talarda kesishadi. C ; va
E6 nuqtalar o ‘zaro tutashtirilsa,
A !B6 qo‘ymani
izlanayotgan F n u q tad a kesib o ‘tadi.
3-§. Sirtlarning proyeksiyalari
Sirtlaming proyeksiyalari ularning bir qancha gorizontal kesimlari
orqali ifodalanadi. Masalan, aylanish konusi olinsa (13.12-shakl),
uning asosidan uchigacha bir xil masofaga ega bo‘lgan bir nechta daraja
tekisliklari bilan kesilganda katta-kichik sirt gorizontallari hosil b o iad i.
Sirtlardagi eng katta qiya chiziq sirt gorizontallarini
birlashtiruvchi
chiziq bo‘lib, sirtning pasayish chizig'i deyiladi va u sirt gorizontallariga
perpendikular bo‘lib o ‘tadi.
Yer relyefi yer sirtining barcha fazoviy, hajmiy shakllarining yig‘indisi
deb tushuniladi. Yer relyefi topografik chizmalarda gorizontallar baland-
lik belgisi va har xil shartli belgilar yordamida tasvirlanadi hamda yer
relyefining bunday tasvirlanishi topografik sirt tasviri deyiladi.
Daraja tekisliklari bilan topografik sirt kesilganda gorizontal chiziqlar
hosil bo ‘ladi (13.13-shakl). Gorizontal chiziqlaming bir joyiga qo‘yilgan
belgi butun chiziq uchun taalluqli hisoblanadi. Daraja tekisliklar oralig‘i
bir xil masofada tanlab olinadi va oralig‘i balandlik birligiga teng bo‘lib,
5 yoki
10 metrga to‘g ‘ri keladi.
386
13.14-shakl.
Xarita va topografik planlarda balandlik va chuqurliklar yopiq va
ochiq kontsentrik gorizontallar ko ‘rinishida tasvirlanadi. B a’zida,
chiz-
malarda balandlik yuqoridan pastga, chuqurlik
pastdan yuqoriga qarab
ingichka shtrix chiziqlarda tasvirlanishi mumkin (13.14-shakl,
a,b).
Asosan gorizontallami uzib, oraliqqa o ‘sha
gorizontal qiymati raqamda
ko‘rsatiladi (13.14-shakl,
d).
1-misol.
P tekislik bilan topografik sirtning kesishish chizig‘i yasalsin
(13.15-shakl).'
Topografik sirt o ‘zining
2, 3, 4, 5 belgili gorizontallari bilan,
tekislik
masshtabi
P. bilan berilgan. Tekislik gorizontallari topografik sirt
gorizontallari bilan mos holda kesishtiriladi va hosil bo‘lgan
nuqtalar
ketma-ket tutashtiriladi. Natijada topografik sirt va tekislikning o ‘zaro
kesishish chizig‘i hosil bo‘ladi.
387
