‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

asosi qanchaga teng ekanligi aniqlab olinadi. Konus asoslari 
1 nuqtada 2 m, 
2 nuqtada 4 m , 3 nuqtada 6 m ga teng bo‘ladi.
1 
nuqtadan radiusi 
R2, 2 nuqtadan R4, 3 nuqtadan R6 m larda yoylar 
chizib, ularga 
A va В nuqtalardan urinmalar chiziladi. Shunda apparel 
yonbag‘irlarining 
0 tekislik bilan kesishgan chiziqlari hosil bo‘ladi. 
Apparel orqa yonbag‘rining qiyaligi 
i = 1:1 bo‘lgani uchun qiyalik tekislik 
P. o ‘tkazilib, unga qiyaliklar grafigidan / j =l m o ‘lchab olib, uch marta 
qo‘yib chiqiladi. Va u nuqtalardan tekislik gorizontallari o ‘tkaziladi, 
ulam ing 
1 va 2 nuqtalardan o ‘tkazilgan yonbag‘irlar gorizontallari bilan 
kesishgan nuqtalari orqali izlayotgan chegara chiziqlari aniqlanadi.
4-m isol. Adiming ustirog‘ida maydoncha (supa) tayyorlansin 
(13.21-shakl). Maydoncha belgisi 
33, uning bir qismi tuproq to‘kish, 
ikkinchi qismida tuproq qazish ishlarini olib borishga m o‘ljallangan. 
Maydoncha yonbag‘irlaridagi tuproq qazish qiyaligi 
i=  1:1, tuproq 
to‘kish qiyaligi 
i=  1:2 ga teng. Bu yerda tuproq qazish va to ‘kish 
ishlarining o ‘zaro chegara chizig‘i va toporafik sirt bilan kesishgan 
chiziqlarini aniqlashga to ‘g ‘ri keladi.
Chizmada maydoncha plani gorizontallari bilan kerakli masshtabda 
chizib olinadi. Qiyalik masshtab grafigi ham chiziladi (13.21-shakl,
a). Chizma bo'yicha maydonchaga nisbatan tuproq qazish va to ‘kish 
tomonlari chegara nuqtalari aniqlanadi. Qiyalik masshtab tekisliklarining 
gorizontallari o ‘tkaziladi (13.21-shakl, 
b). Endi qiyalik (tekislik) 
gorizontallarining topografik sirt gorizontallari bilan kesishgan nuqtalari 
aniqlanadi va ular orqali izlayotgan kesishish chiziqlari yasaladi 
(13.21-shakl, 
d).
Qiya tekislikda yer inshooti maydonchasini qurish (13.22-shakl) 
va unga chiqadigan apparelni tayyorlashda, adiming notekis joylarini 
tekislash maqsadida qirqish (qazish), to ‘kish kabi tuproq ishlari bajarilishi 
lozim. Shunga muvofiq, gorizontal belgisi 10 m deb belgilangan maydon- 
chaning ко Ч агта (tuproq to‘kiladigan joy)ni tekislash va o ‘yib olish 
bilan bog‘liq ishlaming chegarasi berilgan plan bo'yicha aniqlash talab 
qilingan bo‘lsin.
Apparel qiyaligi 
i= 2 :l, maydoncha yonbag‘irlarining nishabi tuproq 
to ‘kiladigan joyda /r = 1:2, qaziladigan jo y d a /^. = 1:1 berilgan.
Berilgan qiyaliklaming intervallarini aniqlash uchun qiyalik masshtabi 
grafigi tuzib olinadi. M aydoncha tomonlariga perpendikular qilib qiya-
390

29 
30 
31 32 
33 
3b 
35 
36 
37
13.21-shakl.
lik masshtablarining chiziqlari o ‘tkaziladi. Ularda qiyalik nishabi 
intervallari belgilanadi va gorizlntallari o ‘tkazilib, ulam ing topografik 
sirt gorizontallari bilan mos ravishda kesishish nuqtalari yordamida 
izlayotgan chiziqlar topiladi.
Apparelga uning qiyaligi 
i=  2:7 b o ‘yicha qiyalik masshtabi grafigida 
intervallari qo‘yib chiqiladi va yonbag‘rining gorizontallari chiziladi.
391

Ulaming topografik sirt gorizonttalari bilan mos holda kesishgan nuq- 
talari orqali kesishish chizig‘i aniqlanadi.
Ba’zida, maydonchaga chiqish yoki tushishda aylanma apparellardan 
foydalaniladi. Ularni planda chizish 13.22-shaklda ko‘rsatilgan.
Apparel intervallarini uning o ‘qiga oMchab qo'yiladi va ularga urinma 
markaz 
0 orqali o ‘tkaziladi. Bu chiziqlaming apparel chegara chiziqlari 
nuqtalaridan konus asoslari chiziladi. Birinchi konus uchidan ikkinchi 
konus asosiga lekalo yordamida urinma egri chiziqlar chiziladi. Bu egri 
chiziqlaming topografik sirt gorizontallari bilan kesishgan nuqtalari 
orqali izlayotgan kesishish chizig‘i aniqlanadi.
5-m isol. 
25 belgili maydoncha va unga chiqish yoMkali (yo‘lakli) 
yer qurilish ishlari topografik sirtda bajarilsin (13.23-shakl). Topografik 
gorizontallari, apparel qiyaligi /,=1:4, tuproq to'kish yonbag'irlarning 
nishabi 
iT= 1:2, tuproq qazish yonbag‘rining qiyaligi iK =1:1,5 berilgan 
boMsin. Maydonchaga chiqadigan yo'lkaning yarimyumaloq qismi 
mavjud b o iib , bu misol quyidagicha bajarilishi mumkin:
1) chiziqli masshtab va masshtab qiyaliklari grafigi chizib olinadi;

Download 13,35 Mb.