Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya va botanika kafedrasi biologiya yo`nalishi 306 – guruh talabasi

Download 125.64 Kb.
bet	9/10
Sana	07.09.2022
Hajmi	125.64 Kb.
	#25668

Bog'liq
Genetik materialning o’zgaruvchanligi
Ahrorov H Hattotlik sanati va arabcha yozuv turlari uquv uslubiy qullanma, pdf storage english-text-morning-routine, Neft tarkibini aniqlash usullari, Turk xoqonligi, allel genlarning o`zaro ta`sirida va natijasida bel, Kimyo oziq –ovqat sanoatida korxonalarda ishlab chiqarish samaradorligi., 2-TO\'PLAMLAR VA ULAR USTIDA AMALLAR, Презентация Microsoft Office PowerPoint, Bioinformatika fanining maqsadi, vazifasi va rivojlanishi, 01.Giperpolik tipdagi to‘lqin tenglamalarisi, Neft tarkibini aniqlash usullari, Tibbiyot genetikasining taqiqot usullari, Xusanova Shaxnoza Meyoz, 202-guruh 2-kursida tahsil olayotgan harbiy xizmatga majburlar va chaqiruvchi talabalar

Autosomali-resessiv irsiylanish. Bu tipdagi irsiylanishda sog‘lom ota-onadan kasal bolalar tug‘ilishi mumkin. Ota-ona mazkur kasallikning resessiv allelini o‘zlarida saqlab, tashib yurishadi. Shuni hisobga olib mazkur gen bo‘yicha kasalning genotipini quyidagicha ifodalash mumkin. R. sog‘lom x sog‘lom Aa Aa g. A a A a g‘1 1.AA : 2.Aa : 1.aa sog‘lom sog‘lom kasal genini tashuvchi Autosomali-resessiv irsiylanish tipiga bir qator keng tarqalgan kasalliklarnifenilketonuriya, galaktozemiya, sisti-nuriya, Tey-Saks kasalligi va boshqalarni ko‘rsatish mumkin. Bular ichida eng yaxshi o‘rganilgani-fenilketonuriya va galaktozemiyadir. Fenilketonuriya, birinchi marta, 1934 yilda genetik olim Felling tomonidan tasvirlangan. Bu kasallik nerv sistemasining og‘ir zararlanish va aqliy qoloqlikning yuzaga chiqishi bilan xarakterlanadi. Turli mualliflarning bergan ma’lumotlariga ko‘ra, YEr yuzi aholisining 3 foizi aqliy zaiflar hisoblanadi. Bir necha yuzlab irsiy kasalliklar borki, pirovard natijada ular aqliy zaiflikka olib keladi. Fenilketonuriyaning o‘ziga xosligi shundaki, bu kasallik chaqaloq tug‘ilgan yilning o‘zidayoq boshlanib, asta-sekin avj ola boshlaydi. Chaqaloq qanchalik erta davolanmasa, u umrbod nogiron bo‘lib qoladi, chunki uning miya hujayralari zaharlangan bo‘ladi. Bu kasallikni erta aniqlash uchun, faqat, skrining usulini qo‘llash kerak bo‘ladi. Bu kasallikning yuzaga chiqishi quyidagicha. Chaqaloqning organizmiga ona suti yoki bolalar oziqasi bilan kiradigan fenilalanin aminokislotasi organizmda tirozinga aylanmaydi (aminokislotalar almashinuvi zanjiridagi navbatdagi aminokislota), buning sababi fenilalanin gidroksilaza fermentining yetarli darajada faoliyat ko‘rsata olmasligidir. Chaqaloq organizmida meyoridan oshib ketgan fenilalanin fenilpirouzum kislotasiga aylanadi. Bu kislota esa miya hujayralarini zaharlay boshlaydi, pirovardida aqliy zaiflikka olib keladi. Endi, gen kasalliklarining jinsiy xromosomalar bilan bog‘liq holda irsiylanish ustida to‘xtalib o‘tamiz. Hozirga qadar, odamlarning "X"-jinsiy xromosomasida joylashgan 200 dan ortiq genlar (dominant va resessiv) aniqlangan. Ularning ko‘pchiligi irsiy kasalliklarni (mas.gemofiliya, daltonizm, muskul distrofiyasi va boshqalar) keltirib chiqaradi. Ayollarda anomal gen bitta (geterozigota) yoki har ikki (gomozigota) Xxromosomada joylashishi mumkin. Erkaklarda esa yo Y-xromosomada yoki X-xromosomada joylashadi. Jins bilan birikkan holda nasldan-naslga o‘tadigan irsiy kasalliklardan biri gemofiliya (qonning juda sekinlik bilan ivishi) kasalligi ustida to‘xtalib o‘tamiz. Bu kasallikni yuzaga chiqaruvchi gen resessiv xarakterga ega bo‘lib, X-xromosomada joylashgan. Aksariyat holda bu kasallik bilan erkak organizm og‘riydi. Ammo ayollarda ham juda kam hollarda anomal genlar har ikki X-xromosomada joylashib qolganida kuzatiladi. Misollarga murojaat qilaylik. 2. Ona sog‘lom (ham genotipik, ham fenotipik jihatdan), ota esa gemofilik. Bu oilada qanday farzandlar dunyoga kelishi mumkin? Kasallikning sog‘lom genini-N bilan, kasallik genini-h bilan belgilaymiz. P sog‘lom x gemofilik XHXH XhY g. XH Xh Y F1 XHXh x XHY sog‘lom, sog‘lom gen tashuvchi Ularning qizlari fenotipik sog‘lom, chunki dominant genni onadan olgan. O‘g‘illari ham sog‘lom, chunki ular yagona sog‘lom gen tashuvchi X-xromosomani onadan olgan. Endi, shu oilada tug‘ilgan qiz voyaga yetib sog‘lom erkak bilan turmush qurdi deylik. Bu oilada qanday bolalar tug‘iladi? P. sog‘lom, x sog‘lom gen tashuvchi XHXh XHY g. XH Xh XH Y F1 XHXH XHXh XHY XhY sog‘lom sog‘lom, sog‘lom gemofilik gen tashuvchi Bu oilada tug‘ilgan gemofilik o‘g‘il, kasallik genini tashuvchi X-xromosomani onasidan olganligi tufayli, unda bu kasallik namoyon bo‘ldi. Agarda ona ham, ota ham gemofilik bo‘lsalar, bu oilada qanday farzandlar dunyoga kelishi mumkin? P. kasal x kasal XhXh XhY g. Xh Xh Y F1 XhXh x XhY kasal kasal Oilada tug‘iladigan har ikki jinsga mansub farzandlar gemofilik bo‘ladi. Ammo, bu xildagi oila qurish juda kam hollardagina uchraydi. Geniylik va talant haqida ikki og‘iz so‘z. Har ikkisi ham genotip va muhitning o‘zaro ta’sirining natijasidir. Ammo, har ikki omilning mazkur belgi (xossa) ning namoyon bo‘lishidagi ulushlari har xil. Bordiyu, barcha sharoitlarga ega bo‘lgan muhit bo‘lsayu, ammo zaruriy genlar kompleksi bo‘lmasa, bu sifatlar yuzaga chiqmaydi. Aksincha, bu sifatlarning yuzaga chiqishi uchun genetik moyillik bo‘lsayu va u kerakli ijtimoiy muhit bilan ta’minlanmasa, natija boshqacha bo‘ladi. Ammo, hozirgi zamon fanining dalillariga suyangan holda shuni aytish mumkinki, olim, shoir, yozuvchi, rassom va boshqalar genialligini yuzaga chiqarishda genotipning hissasi beqiyos. Ammo, bundan tushkunlikka tushmaslik kerak. Har bir sog‘lom inson o‘zicha talantli, jamiyat uchun bebaho. Jamiyat (shuningdek oila) ning vazifasi esa ana shu talantni ilg‘ay olishi va uning namoyon bo‘lishiga imkon yaratishdir. Xulosa Sog‘lom, aqliy va jismoniy jihatdan baquwat, har tomonlama kamol topgan shaxsni voyaga yetkazish doimo hukumatimiz diqqat markazida bo‘lgan. 0‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimov qilgan nutqlarini birida, “Sog‘lom avlod deganda shaxsan men, eng awalo sogiom naslni tushunaman. Sog‘lom bolaning tug‘ilishi eng awalo onaning sogiomligiga bog'liq” deb ta’kidladi. Ona-bolaning sog‘lom bo‘lishida tibbiyot xodimlarining roli beqiyos. Shu sababli barcha homilador ayollar tibbiyot xodimlarining nazoratida bo‘ladilar. Tibbiy ko‘rikdan o‘tayotgan homilador ayollar orasida u yoki bu irsiy kasalligi bor, nuqsonli bola tuqqan, yoshi 35 dan oshgan, yaqin qarindoshiga turmushga chiqqan, bolasi turmaydigan shaxslar bo‘lsa, ular tibbiy-genetik maslahatxonalarda maxsus ko‘rikdan o‘tadilar. Xulosa qilib aytganda o'zgaruvchanlik tirik organizmlarni individual o'sish — rivojlanish jarayonida genotipni tashqi muhit sharoitig-a bergan javob reaktsiyasidir. Ch.Darvin o'zgaruvchanlikni quyidagicha ta'riflagan: «O'zgaruvchanlik evolyutsiya jarayonida asosiy omil bo'lib, trbiiy tanlanish va sun'i\ tanlash uchun muhim manba hisoblanadi. Bir tur belgilarini o'zgarishi natijasida yangi tur iiosil bo'ladi va tabiatda evolyutsiya jarayonini amalga oshishiga olib keladi». Download 125.64 Kb.

Download 125.64 Kb.