ribani b o g 'liq b o ‘lgan ham da bo g'liq b o ‘lm agan o'zgaruv chinin g
ta ’sirini boshqa o'zgaruvchilarni nazorat qilish hisobiga aniqlash
uchun rejalashtirish kerak, artefaktlar teng b o ‘lgan o 'zg aru vch ilar
y o ‘qotiladi, yoki ulam ing ta ’sirini kattalashtiradi (tajriba sharoitlarini
o'zgaruvchanligini aralashtirish va o 'zg artirish hisobiga). Yuksak
ichki va tashqi tadqiqotlar natijasi ta ’sir k o ‘rsatuvchi ham m a o 'zg a-
ruvchilarni ham hisobga olib yoki y o ‘qotib b o 'lm ay d i. U lardan ichki
validlikni buzadiganlarini «qo'shim cha» o 'z g aru v ch ilar deb atay-
dilar. B unga vaqt om ili, vazifa omili, individual farq om ilining sirlari
kiradi.
«Validlik»
m arkaziy tushunchasini chuqurroq k o 'rib chiqam iz.
«Tajriba-nazariya-haqiqat»
nisbatlar tizim iga m urojaat etam iz.
N azariya asosida faraz ilgari suriladi, bu faraz oqibati tajribalarda
tekshiriladi. T ajribaning m etodikasi va rejasi tekshirilayotgan farazga
m os b o 'lish i kerak. Uning m oslik darajasi operatsional validlikni
ifoda etadi.
Ichki validlik
b o g 'liq bo'lm agan o'zgaru v ch in in g boshqa
om illarga nisbatan bo g'liq o 'zgaruvchiga ta’siri m e’yorini ifoda
etadi, boshqacha qilib aytganda, tajriba natijalari (b o g 'liq o 'z g aru v
chining o 'z g arish i) b o g 'liq bo'lm agan o 'z g aru v ch in in g o'zg arishi
sababli ekani ehtim oli qanchalik katta b o 'lg an sari, ichki validlik
shunchalik yuqori bo'lad i.
T ajriba tashqi reallikni takrorlab ko'rsatishi kerak. Tashqi
reallikni to 'la takrorlaydigan tajriba to 'la m os keluvchi tajriba deb
ataladi. A lbatta, haqiqatda ham to 'la m oslikka erishib bo'lm aydi.
T ajriba-sinov am allarining haqiqatga m osligi tajribaning
