FIZIKA-MATEMATIKA FANLARI




Download 4,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet128/170
Sana24.11.2023
Hajmi4,42 Mb.
#104996
1   ...   124   125   126   127   128   129   130   131   ...   170
Bog'liq
12827 1 08483D29A1B1ECFE14652BC1F8AE0AB7548A1DDF

FIZIKA-MATEMATIKA FANLARI 
FIZIKA FANIDA MASALALARNI YECHISHNING SAMARALI USULLARI 
Soatmurodova Xurshida Jo'rayevna 
Toshkent shahar Chilonzor tumani 179-maktab fizika fani o'qituvchisi 
Gorizontga nisbatan burchak ostida otilgan jismning harakati bilan bog’liq masalalarni yechishda bir 
nechta kattaliklarni topish talab qilinadi. Bunday masalalar ikki xil usulda yechish mumkin: algebraik va 
geometrik. 
Bir jinsli gravitasion maydonda, og’irlik kuchi ta’sirida, Yer sirti yaqinida harakatlanayotgan moddiy 
nuqtaning harakatini ko’rib chiqaylik va uning harakat traektoriyasi tenglamasini topamiylik. Moddiy nuqta 
radius vektorining t vaqtga bog’liq tenglamasi: 
(1) 
Radius vektorning koordinata o’qlaridagi proeksiyasi, x0=0 va y0=0 dagi ko’rinishi quyidagicha: 
x= 0t cosα (2) va
(3) 
Moddiy nuqtaning harakat trayektoriyasi uchun, x ning ifodasidan t ni topib y ning ifodasiga qo‘ysak 
u: 
(4) 
ko’rinishga ega bo’ladi. Tenglamani
tenglikni hisobga olib quyidagicha yozamiz. 
(5) 
Bu tenglamaning grafigi paraboladan iborot bo’lib ikkita parametrga υ0 boshlang’ich tezlikka va α 
burchakka bog’liq. 
Muayan masalani yechishda bu tenglamaning yechimidan foydalanib ko’ramiz. 
Masala: Moddiy nuqta gorizontga nisbatan burchak ostida qanday minimal tezlik bilan otilganda , u 
gorizontal yo’nalishda s masofada, vertikal yo’nalishda h balandlikda joylashgan nuqtaga yetib boradi. 
Yechish: 1-usul. Bu masalani yechishda x=s, y=h o’tuvchi parabola tenglamasi y=y(x) (5) 
tentlamadan foydalanamiz. 
bu ifodani tgα ga bog’liq holda quyidagi kvadratik tenglama keltirib 
olamiz. 
yoki 
nolga teng bo’lganda 
tenlama ildizi 
masalaning yechimi bilan mos tushadi. 
) va 
usul. Masalani yechishda (5) tentlamani quyidagi ko’rinishda yozamiz. 
va 
bundan ni topamiz va uning hosilasini nolga 
tenglashtirib tg α ning qiymatini topamiz. 
; 
yoki 
kooordinatadan 

179 
tg α ning bu qiymatini υ0 qo’yib, uning minimal 
qiymatiga ega bo’lamiz. 
bu ifodani soddalashtirib 
) yechimga ega bo’lamiz 
usul; Endi masalani geometrik usulda yechamiz. h balanlikdagi oniy 
tezlik, 
boshlang’ich 0 minimal tezlikka perpendikulyar bo’ladi. ABC tezlik uchburchagi ADE uchburchakka 
o’xshash. Bu uchburchaklardan quyidagi tengliklarni yozamiz. 
va 
Biz bu masalani yechishda uch xil usuldan foydaiandik. 

Download 4,42 Mb.
1   ...   124   125   126   127   128   129   130   131   ...   170




Download 4,42 Mb.
Pdf ko'rish