68
yilning 13–14-iyul kunlari “Boshlang‘ich ta’limni modernizatsiyalash orqali o‘quv-tarbiya jarayonining
sifati va samaradorligini oshirish” mavzusida boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchilari uchun respublika forumi
o‘tkaziladi.
Boshlang’ich ta’lim bolalarga beriladigan umumiy ta’limning dastlabki bosqichidir. Bu jarayonda
bolalar atrof-dunyo haqidagi ilk bilimlarni egallaydilar,o’zlarida muloqot va amaliy masalalar borasidagi
ko’nikmalarini shakllantiradilar. Aynan shu bosqichda bola shaxs sifatida shakllana boshlaydi,bu esa o’z
navbatida boshlang’ich ta’limning davlat va jamiyat taqdirida ham qanchalik muhimligini belgilaydi.
Bejizga emas, 2013-yilning noyabr oyida xalq ta’limi vaziri U.I.Inoyatovning “Boshlang’ich ta’lim
samaradorligini oshirish” bo’yicha qarorlari chiqdi. Bu o’z navbatida boshlang’ich ta’lim o’qituvchilari
oldiga katta bir mas’uliyat,o’z ishiga sidqidildan yondoshish va o’zidagi bor bilim,salohiyat,ijobiy
potensialni turli qulay yo’llar,usullar orqali yosh avlodga yetkazishni taqazo etadi. Boshlang’ich ta’lim
o’qituvchisi bolalarning yoshi va psixologik xususiyatlarini puxta o’rgangan holda ta’lim-tarbiya
samaradorligini oshirish ustida tinimsiz izlanishi,bor mahoratini ishga solishi lozim.
Mahorat- o’qituvchining ijodkorlik darajasidir. Mahorat 4 turga bo’linadi:
O’qituvchining o’quvchilar bilan o’zaro ta’sirni tashkil etish darajasi.Ya’ni,o’qituvchining
o’quvchilar jamoasi bilan qulay,pozitiv hamkorlik muhitini,psixologik aurani yarata olish darajasi.
Masalan,darsni
ochiq chehra bilan,bolajonlarim barchangiz sog’lommisiz? Omonmisiz? Bilim
olishga,yangidan-yangi qiziqarli ma’lumotlarni olishga tayyormisiz?... kabi rag’batomuz tashbehlar bilan
boshlash.
Optimallashtirish darajasi. Ya’ni,bilim olishni turli metod,texnologiyalardan unumli, sinf
o’quvchilarining intelektual salohiyatidan kelib chiqqan holda qulaylashtirish,ulardan mohirlik bilan
foydalanishdir. Masalan,matematikada 10 likdan o’tib ayirishni o’rgatishda “qo’shninikiga yordam so’rab
chiqamiz,ya’ni qarz so’raymiz”deb tushuntiramiz.Ayni vaqtda tarbiyaviy daqiqa o’tkazib,matematikada
qarz
olib qaytarmaslik mumkin,hayotda esa olgan qarzlarni o’z vaqtida qaytarish insonning ibratli
fazilatlaridan ekanligini tushuntirib o’tishimiz lozim. Mana shunday hayotiy misollar,solishtirishlar orqali
mavzuni yaxshiroq anglashga erishishimiz mumkin.
Evristik daraja. Ya’ni,o’quvchilar bilan jonli muloqot sharoitida ular uchun qulay ijodiy imkoniyatlar
yaratiladi. Buni “Pushti bodring” misolida tushuntiraman. Tasviriy san’at darsi edi,o’quvchilar
sabzavotlardan bodring tasvirini ishlayotgan edilar. Qator oralab bolalarni ishlarini kuzatib yurganimda
orqa parta tomondan qattiq kulgu eshitildi. Sababini surishtirsam,o’quvchilarimdan
biri Rasul chizgan
bodringini pushti rangga bo’yab qo’yganiga guvoh bo’ldim.Avvaliga kulgim keldi,ammo Rasulni ko’ngli
cho’kib qolishidan qo’rqdim va bu o’quvchimning boshqalarga o’xshamasligini his qildim. Hali ham
kulishdan to’xtamayoygan bolalarga qarata esa: bunday ajoyibotlar hayotda uchrab turishini, balki sinfdosh
o’rtoqlari kelajakda bodringning aynan shunday turini yaratuvchi selliksioner,yoki biolog olim bo’lishi
mumkinligini atganimda o’quvchilar Rasulga masxara emas,balki havas nazari bilan qarayotganlarini
payqadim.
Shaxsiy-mustaqil daraja. Bunda o’qituvchi o’z sinfining intellektual darajasidan kelib chiqqan holda
o’zi yaratgan yangiliklar,uslublardan unumli foydalanadi. Ya’ni o’quvchilar mustaqil ravishda turli axborot
vositalaridan olgan yangiliklari, xabarlar to’g’risida o’z sinfdoshlariga so’zlab beradilar, bu orqali jamiyat
hayotida va dunyoda bo’layotgan o’zgarishlardan bohabar bo’lib,o’z dunyoqarashlarini
kengaytirib
borishga erishadilar.
