|
JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONSBog'liq 180-182JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS
http://www.newjournal.org/
Volume–54 _ Issue-4 _ Iyun-2024
181
manbalarini aniqlash va terminlarni tartibga solish dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Muhtaram birinchi prezidentimiz I.Karimov «Yuksak maʼnaviyat – yengilmas
kuch» asarida taʼkidlaganidek: «Biz ajdodlardan avlodlarga o‘tib kelayotgan bebaho
boylikning vorislari sifatida ona tilimizni asrab-avaylashimiz, uni boyitish, nufuzini
yanada oshirish ustida doimiy izlanishimiz zarur. Аyniqsa, fundamental fanlar,
zamonaviy kommunikatsiya va axborot texnologiyalari, bankmoliya tizimi kabi o‘ta
muhim sohalarda ona tilimizning qo‘llanilish doirasini kengaytirish, etimologik va
qiyosiy lug‘atlar nashr etish, zarur atama va iboralar, tushuncha va kategoriyalarni ishlab
chiqish, bir so‘z bilan aytganda, o‘zbek tilini ilmiy asosda har tomonlama rivojlantirish
milliy o‘zlikni, Vatan tuyg‘usini anglashdek ezgu maqsadlarga xizmat qilishi
shubhasiz».
4
Ushbu teran mazmunli, chuqur mantiqli fikrlar tilshunoslikka, xususan,
o‘zbek
tili
axborotkommunikatsiya
terminologiyasiga
bevositaaloqadordir.
Tilshunoslikda bugungi kunda yaratilayotgan qator tadqiqotlar, izlanishlar aynan shu
talablardan kelib chiqadi.
Haqiqatan, O‘zbekiston hayotida sodir bo‘layotgan ulkan o‘zgarishlar ona
tilimizda o‘z lisoniy ifodasini topmoqda. Jumladan, axborot-kommunikatsiya
sohasining yuksak darajada rivojlanishi va ilmiy-texnik axborotning kengayishi
munosabati bilan o‘zbek tilida axborot-kommunikatsiya terminologiyasi shakllandi.
Bugungi kunda ushbu terminologiyani har tomonlama tadqiq qilish dolzarb muammo
hisoblanadi. Mazkur terminologik sistemaga mansub birliklarning o‘rtasidagi semantik
munosabatlar, terminlarning semantik-struktur xususiyatlarini aniqlash, terminlarni
tartibga solish muammolarini maxsus o‘rganish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu
tilshunoslar uchun ham, axborot-kommunikatsiya-aloqa soha vakillari uchun ham
birdekahamiyatlidir.
Terminlar til lug‘at boyligining zamonaviy qatlamiga xos, vazifasi va isteʼmoliga
ko‘ra ilmiy-texnik uslub tili va nutqiga xos so‘zlar hamda so‘z birikmalari bo‘lib,
avvalo, nominativlik xususiyati bilan ajralib turadi. Maʼlumki, tilning lug‘at boyligi
doim o‘zgarishda. Zamonga nisbatan ijtimoiy tuzum, fan, texnika va madaniyatning
o‘sib, rivojlanib borishi leksikada aks etganidek, sohalar va ularning
terminologiyasining o‘zgarib turishida ham o‘z ifodasini topadi: terminlar ham eskirishi
va yangilanishi, o‘zaro sinonim va variantli bo‘lishi, terminlararo omonimiya va
giponimiya munosabatlari mavjud bo‘lishi ham mumkin. Bu munosabatlar asosan matn,
xususan, gap doirasida yaqqol namoyon bo‘ladi .
Аxborot-kommunikatsiya sohasining yangiligi, lekin zamon nafasi bilan uyg‘un
ravishda jadal rivojlanib borayotganini, soha terminologiyasini ham yuqori darajada
ushlab turish uchun til boyligining imkoniyatlaridan foydalanish, boshqa xorijiy
tillardan so‘zlarni o‘zicha qabul qilish, kalkalash yo‘li bilan o‘zlashtirish ishlari ham
olib borilmoqda. Аxborotkommunikatsiya sohasi terminologiyasini yo‘lga qo‘yish bilan
4
Аҳатова М. Ўзбек тили ёғочсозлик терминологияси. Филол. фанлари номзоди … дисс. автореф. – Т., 2004.
|
| |
