90
l
l
F
F
2
1
1
2
=
Tájiriybede shep táreptiń iyni kishi etip alınsa, nátiyje qalay
ózgeredi?
33-TEMA
ÁPIWAYÍ MEXANIZMLER: BLOK, QÍYA
TEGISLIK, VINT, SÍNA HÁM SHÍǴÍRÍQTÍŃ QOLLANÍLÍWÍ
Insan miynet etiw barısında kóbirek kúshine emes, al aqılına
súyenedi. Awır júkti kóteriwde, ornınan jılıstırıwda ápiwayı
mexanizmlerden paydalanıwdı insanlar áyyemnen ózlestirip alǵan.
Qurılıslarda shıǵırıq, qıya
tegislik, bloklardan paydalanǵan.
Blok. Blok qırı oyıqshadan ibarat dóńgelek bolıp,
onnan jip, tros
yaki shınjır ótkeriledi. Jiptiń bir ushına júk ildirilip, ekinshi ushınan
tartıladı. Júkti kóteriw dawamında blok qozǵalmay ornında qalatuǵın
bolsa, ol
qozǵalmas blok delinedi (59-súwrette
1). Júk
penen birge
háreketlenetuǵın blok
qozǵalmalı blok delinedi (59-súwrette
2).
Qozǵalmas blokta júk ushın kúsh iyini
AO aralıq.
F kúshtiń iyini
OB
aralıq boladı (60
a-súwret). Olar teń bolǵanlıqtan
F kúsh júk awırlıǵına
teń boladı. Sol sebepli qozǵalmas blok kúshten utıs bermeydi.
Qozǵalmas blok kúshtıń baǵıtın ózgertip beredi.
59-súwret.
a)
b)
60-súwret.
91
Al, qozǵalmalı blokta aylanıw kósheri
O noqatqa tuwrı keledi (60,
b-súwret). Sonlıqtan júk ushın iyin
OA aralıqtı,
F kúsh ushın iyin
OB
aralıqtı quraydı.
OA =
R,
OB = 2
R bolǵanlıqtan (
R – dońǵelek radiusı)
F · 2
R =
mg ·
R boladı.
Bunnan
