-TEMA LABORATORIYA JUMÍSÍ. RICHAGTÍŃ

90
l
l
F
F
2
1
1
2
=
Tájiriybede shep táreptiń iyni kishi etip alınsa, nátiyje qalay 
ózgeredi?
33-TEMA
ÁPIWAYÍ MEXANIZMLER: BLOK, QÍYA
TEGISLIK, VINT, SÍNA HÁM SHÍǴÍRÍQTÍŃ QOLLANÍLÍWÍ
Insan miynet etiw barısında kóbirek kúshine emes, al aqılına
súyenedi. Awır júkti kóteriwde, ornınan jılıstırıwda ápiwayı
mexanizmlerden paydalanıwdı insanlar áyyemnen ózlestirip alǵan.
Qurılıslarda shıǵırıq, qıya tegislik, bloklardan paydalanǵan.
Blok. Blok qırı oyıqshadan ibarat dóńgelek bolıp, onnan jip, tros
yaki shınjır ótkeriledi. Jiptiń bir ushına júk ildirilip, ekinshi ushınan
tartıladı. Júkti kóteriw dawamında blok qozǵalmay ornında qalatuǵın
bolsa, ol qozǵalmas blok delinedi (59-súwrette 1). Júk penen birge
háreketlenetuǵın blok qozǵalmalı blok delinedi (59-súwrette 2). 
Qozǵalmas blokta júk ushın kúsh iyini AO aralıq. F kúshtiń iyini OB 
aralıq boladı (60 a-súwret). Olar teń bolǵanlıqtan F kúsh júk awırlıǵına
teń boladı. Sol sebepli qozǵalmas blok kúshten utıs bermeydi.
Qozǵalmas blok kúshtıń baǵıtın ózgertip beredi.
59-súwret.
 a) 
b)
60-súwret.

91
Al, qozǵalmalı blokta aylanıw kósheri O noqatqa tuwrı keledi (60,
b-súwret). Sonlıqtan júk ushın iyin OA aralıqtı, F kúsh ushın iyin OB 
aralıqtı quraydı. OA = R, OB  = 2R bolǵanlıqtan (R  – dońǵelek radiusı)
F · 2R = mg · R boladı. Bunnan

Download 8,97 Mb.