|
ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍBog'liq Fizika 6-klassTEŃSALMAQLÍLÍQ SHÁRTI
54-súwret.
Tómendegishe tájiriybe ótkerip kóreyik. Doń-
ǵelek alıp, onnan qozǵalmaytuǵın kósher ótkereyik.
Dóńgelek kósherine F kúshti 54-súwrette kórsetil-
genindey 1 noqatqa tásir ettireyik. Dóńgelek qozǵal-
maydı. Endi usı kúshti 2 noqatqa qoyayıq. Dóńgelek
aylanadı. F kúshti aylanıw kósherinen jáne de
uzaǵıraq qoysaq, dóńgelek sonsha tez aylanadı.
Demek, aylanıw kósherine iye bolǵan
denelerdiń qozǵalısı, tek oǵan qoyılǵan kúsh shamasına ǵana
baylanıslı bolmastan, al kúshtiń aylanıw kósherinen qansha
uzaqlıqqa qoyılǵanlıǵına da baylanıslı boladı eken.
Aylanıw kósherinen kúsh qoyılǵan noqatına shekem bolǵan eń
qısqa aralıq kúsh iyini dep ataladı. Bunda kúsh baǵdarı menen iyin
óz ara tik baǵdarlanǵan dep qaraladı.
Aylanıw kósherine iye bolǵan denelerdegi qozǵalıs qoyılǵan F
kúshke hámde iyin l ge baylanıslı bolǵanlıqtan kúsh momenti dep
atalatuǵın fizikalıq shamanı kirgizemiz,
M = F · l.
Onıń birligi M = 1 N · m. Siz kúndelikli turmısta awır tastı yaki
júkti ornınan jılıstırıwda onıń astına lom suǵıp kótergenligin kórgensiz
(55-súwret). Bunda lom ushına F
1
kúsh penen tásir etip, ekinshi
ushınan F
2
kúsh alınadı. F
2
kúsh F
1
den bir neshe ese úlken boladı.
Demek, bul qurılmada kúshten utıw múmkin eken. Qozǵalmaytuǵın
tayanısh átirapında aylana alatuǵın qattı denege rıchag delinedi.
55-súwrette rıchagtıń aylanıwı O noqat átirapında boladı.
Tómendegi tájiriybeni kórip óteyik. Shtativke qalıń sızǵıshtı O noqat
átirapında aylanatuǵın etip ornatayıq. Rıchagtıń oń tárepine altı birlik
aralıqta (A) bir júkti ildireyik. Al, ekinshi tárepte úsh birlik aralıqta
(B) bir júkti ilip qoysaq, teńsalmaqlılıqta bolmaydı. Teńsalmaqlılıqta
bolıwı ushın eki júkti ildırıw kerek boladı. A noqatqa ekinshi júkti
ildirsek teńsalmaqlılıqtı saqlaw ushın B noqatqa tórt júkti ildiriwge
tuwrı keledi. (56-súwret). Demek, rıchagta tásir etetuǵın kúshler hám
kúsh iyinleri arasında tómendegishe qatnas boladı:
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
ZattíŃ DÚzilisi haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar mexanikalíq qubíLÍslar haqqínda dáslepki maǵLÍwmatlar denelerdiń teńsalmaqlíLÍǴÍ
|