132
KIRISIW SÁWBETI
Aldınǵı temalarda aytqanımızday, Quyash Jerdegi energiyanıń
tiykarǵı deregi bolıw
menen birge, ondaǵı organikalıq tirishiliktiń
sebepshisi de bolıp tabıladı. Ósimlikler hám tereklerdiń ósiwi ushın
álbette jaqtılıq kerek. Jaqtılıq degende neni túsinemiz? Kóriw qalayınsha
júzege keledi. Jaqtılıq ne sebepten qalıń aynadan ótedi de, lekin juqa
karton qaǵazdan ótpeydı? Qanday tezlik penen tarqaladı?
Bunday
sorawlarǵa adamzat áyyemgi zamanlardan juwap tabıwǵa háreket etkeń.
Biraq, jaqtılıq óz sırların basqa qubılıslarǵa qaraǵanda uzaǵıraq saqlap
keldi. Biziń kóriw arqalı qorshaǵan ortalıq haqqında alǵan bilimlerimiz
basqa sezimlerimiz aqıbetinde alǵan bilimlerimizden ádewir kóp.
Áyyemgi grekler insan kózinen qanday da bir nurlar shıǵadı hám
olar nárse, buyımlarǵa túsip, onı kóredi dep oylaǵan. Onda kózdiń
kóriwi túnde hám kúndiz birdey bolıwı kerek emes pe?
Siz ne dep
oylaysız? Keyin ala inglis alımı I. Nyuton jaqtılıqtı júdá mayda
bóleksheler aǵımı dep qarawdı usınıs etti. Bul aǵım
jaqtılıq nurı dep
ataladı. Jaqtılıq nurı
qanday da bir derekten, mısalı, Quyashtan shıǵıp
nárse hám buyımlarǵa túsedi. Olardan shaǵılısıp kózimizge tússe,
olardı kóremiz dep túsindiriledi. Bunday túsindiriw jaqtılıq penen
baylanıslı kóplegen qubılıslardı túsindiretuǵın
bolsa da, ayrımların
túsindire almaydı. Mısalı, Quyashtan deneniń qarayıwı, gezlemelerdiń
jaqtılıq tásirinde reńiniń óńip ketiwi, ósimlikler japıraǵınıń jasıl bolıwı
hám t.b. Usınday qubılıslardı úyreniw barısında alımlar jaqtılıq tábiyatı
háqqındaǵı basqa teoriyalardı jarattı. Olar menen Siz joqarı klaslarda
tanısasız.
