Va = ^ V 2 + V e2 + 2 V r Ve c o s 4 5 °.
Son qiy m atlarni q o ‘ysak, Ka= 0,342 (m /s) kelib chiqadi.
28-m asala. A ra v a c h a qiya
te k islik
b o ‘y la b
a = 2
m /s
у
Ул
(
ae ||
Ox) tezlanish bilan harakat
q ila d i. A ra v a c h a d a g i
M n u q ta
jc,= 3
t2, y x = At2 q o n u n g a m uvo-
fiq harak atlan adi (Ox, ||
Ox).
M n u q tan in g absolut te z la
nishi topilsin (1 14-rasm) (x,,
y x —
m etr,
t — sekund hisobida).
Yechish. M n u q ta nisbiy tezligini aniqlaym iz. M asala sh a rtig a
ko ‘ra :
= jc, = 3
t2, y r = y x = 4
t2,
bu yerdan:
Vn = x\ = b t ,
= y x =
8Л
Nisbiy
harakat tezlanishining Ox, Oy o ‘qlaridagi proyeksiyalari:
(59.11) ga ko‘ra:
114-rasm.
dV,
rx
dV
иу
6 m /s ,
a
-
~ =
8 m /s .
________
(61.1)
dt
<
'- r y
dt
Ko‘chirm a harakat tezlanishining
Ox, Oy o'qlaridagi proyeksiya
lari :
=
2 m /s 2,
aey = 0 .
(61.2)
K o‘ch irm a harakat ilgarilam a h a ra k a td a n
iborat boMgani uch u n
ak= 0 b o ‘ladi. S huning uchun (60.10) quyidagicha yoziladi:
a a = ar +
ae ■
(61.3) ni
Ox, Oy o ‘qlariga proyeksiyalasak:
®ax
&rx
@ex
’
@ay
®ry *
®ey •
(61.3)
(61.4)
(61.1) va (61.2) ni (61.4) ga q o ‘ysak:
a =
6 + 2 = 8 m /s 2,
a
ay
8 m /s2.
D em ak,
aa = 8л/2 = 11,28 m /s 2 .
29-masala. V ertikal 0 0 , o ‘q atro fid a co,=2
1 (1/s)
b u rch a k tezligi
bilan aylanayotgan disk d iam etri b o ‘ylab
M nuqta К = 4
1 (m /s )
tezlik bilan harakatlanadi.
t = 2 sekund b o ‘lganda
M nuqtaning Koriolis
tezlanishi aniqlansin (115-rasm).
Yechish. Bizga m a ’lumki, Koriolis tezlanishi (60.14) fo rm u lad an
aniqlanar edi, y a ’ni:
99
115-rasm.
116-rasm.
ak = 2(йеУг &'т(а}ел,Уг ) .
M asala shartiga k o ‘ra
a e ± V r , b o ‘lgani u ch u n
ak = 2 a e Vr s\n90°
(61.5)
b o ‘ladi. Berilganlarni (61.5) ga q o ‘ysak:
ak = 2 ■
2 t ■
At = 16
12
kelib chiqadi.
t = 2 sekund b o ‘lgan da
ak = 16 • 4 = 64 m /s
2
b o ‘ladi.
30-masala. Radiusi
r = 0,5 m b o ‘lgan h alqa coe= 4 (rad /s) o ‘zgar-
m as b u rch ak tezligi bilan rasm tekisligida aylanadi. H alqa b o ‘ylab
M
n u q ta
V = 2 m /s o ‘zgarm as tezlik bilan h a ra k a t qiladi.
M n u q tanin g
1 16-rasm da k o ‘rsatilgan h o lati u ch u n absolut tezlanishi topilsin.
Yechish. M n u q ta nisbiy h arakat
trayektoriyasi radiusi r b o ig a n
a y la n a d a n ib o ra t b o ‘lib , o ‘z g a ra m a s te z lik b ila n h a ra k a t q ila d i
( ^ = c o n s t). Shu sababli:
v
2
al =
0 ,
a n =
r
yoki
a x
r = 0 , a" = ^
= 4 m /s 2 .
(62.6)
M n u q ta k o ‘c h irm a h a ra k a t
trayektoriyasi radiusi
2r b o ‘lgan ay-
la n a b o ‘lib coe= c o n st. S h u n in g u c h u n
a\ = 0,
a n
e = co
2 •
O M
yoki
aI = 0 , a ” = 16,2 • 0,5 = 16 m /s
2 .
100
H alqa rasm
tekisligida aylangani sababli Vr ± me b o ‘lib,
ak = 2 (oe Vr ■
sin 90°
yoki
ak = 16 m /s
2
b o ‘ladi.
R asm ga
a ",
a ", ak yo ‘nalish larin i q o ‘ysak, ular
Ox o ‘qi b o ‘ylab
joylashadi.
D e m a k ,
M n u q ta ab so lu t te z la n is h in in g m o d u li q u y id a g ic h a
b o 'lad i:
aa = < + < +
ak
yoki
a = 40 m /s 2.
Nazorat savollari
1. Moddiy nuqtaning qanday harakati nisbiy harakat deyiladi?
2. Moddiy nuqtaning qanday harakati ko‘chirma harakat deyiladi?
3. Moddiy nuqtaning murakkab harakati qonuni qanday?
4. Moddiy nuqtaning absolut tezligi qanday aniqlanadi?
5. Moddiy nuqtaning absolut tezlanishi qanday aniqlanadi?
6. Koriolis (qo‘shimcha) tezlanish nima?
7. N uqtaning nisbiy va ko‘chirm a tezlanishi nima?
8. Tezliklami qo‘shish teoremasi haqida nimalami bilasiz?
9. Tezlanishlarni qo'shish teorem asini ta ’riflang.
10. Moddiy nuqtaning ko‘chirma harakati ilgarilanma harakatdan ibo
rat bo'iganda absolut tezlanish qanday topiladi?
11. Qanday holda Koriolis tezlanish nolga teng bo‘ladi?
12. Koriolis tezlanish yo nalishi qanday aniqlanadi?
